طبقه متوسط جدید و بی ثباتی در ایران(1357-1320)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارعلوم سیاسی/دانشگاه تهران

2 دانشجوی علوم سیاسی/دانشگاه تهران

چکیده

رویارویی ایرانیان در سال‌های آغازین قرن نوزدهم میلادی با دنیای غرب و مولود مشخص و برجسته‌ی آن که تجدد خوانده می‌شد، سبب ساز ظهور و بروز جریانی شد که با عنوان نوسازی شناخته می‌شود. اگر چه در ابتدا آشنایی ایرانیان با پدیده‌ی نوسازی در قالب رویه‌های نظامی و تکنیکی بود، اما به تدریج، این جریان به سایر حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز کشیده شد و زمینه را برای تولد گروه جدیدی در ساختار قشربندی اجتماعی ایران فراهم ساخت که بعدها طبقه‌ی متوسط جدید خوانده شدند. این گروه در عصر پهلوی دوم و بر اثر اصلاحات و گسترش نظام آموزشی و اداری از نظر کمّی توسعه یافت و در آستانه‌ی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 و در ائتلاف با طبقه‌ی متوسط سنتی، نقش مهمی در شکل‌دهی و سرانجام پیروزی آن ایفا کرد. بنابراین پژوهش حاضر سعی دارد از رهگذر مطالعه‌ی مختصات و ویژگی‌های این طبقه و نحوه‌ی برخورد رژیم پهلوی با مجموعه خواست‌ها، تقاضاها و آرمان‌های آنان، به ارزیابی نقش طبقه‌ی متوسط جدید در ایجاد ثبات و بی‌ثباتی سیاسی در دوره‌ی 37 ساله‌ی میان سال‌های 1357-1320 بپردازد. همچنین فرضیه‌ی بنیادین ما در این نوشتار، بر خطای راهبردی محمدرضا پهلوی و دستگاه سیاست‌سازی او در گسترش کمی طبقه‌ی متوسط و عدم پاسخگویی به تقاضاهای کیفی و اساسی آنان استوار است.

کلیدواژه‌ها


-     آبراهامیان، یرواند (1377)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه‌ی احمد گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی
-     آبراهامیان، یرواند (1392)، کودتا؛ 28 مرداد، سازمان سیا و ریشه‌های روابط ایران و آمریکا در عصر مدرن، ترجمه‌ی محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی.
-     ادیبی، حسین (1358)، طبقه‌ی متوسط جدید در ایران، تهران: انتشارات دانشکده‌ی علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران.
-     ازغندی، علیرضا (1389)، درآمدی بر جامعه‌شناسی ایران، تهران: قومس.
-     اشرف، احمد، بنوعزیزی، علی (1388)، طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمه‌ی سهیلا ترابی فارسانی، تهران: نیلوفر.
-     الین‌رایت، اریک (1390)، فلسفه و جامعه و سیاست، ترجمه‌ی عزت‌الله فولادوند، تهران: نشر ماهی.
-     بحرانی، محمدحسین (1389)، طبقه‌ی متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر (1320-1380)، تهران:  آگاه.
-     بشیریه، حسین (1381)، دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران، تهران: نگاه معاصر.
-     بهداد، سهراب، نعمانی، فرهاد (1393)، طبقه و کار در ایران، ترجمه‌ی محمود متحد، تهران: آگاه.
-     بهروز، مازیار (1388)، شورشیان آرمان‌خواه، ترجمه‌ی مهدی پرتوی، تهران:  ققنوس.
-     بیل، جیمز (1387)، سیاست در ایران؛ گروه‌ها، طبقات و نوسازی، ترجمه‌ی علی مرشدی‌زاد، تهران: خراسان.
-     ساندرز، دیوید (1390)، الگوهای بی‌ثباتی سیاسی، تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی.
-     طالبان، محمدرضا(1389)، جامعه‌شناسی سیاسی کلان؛ تحلیلی بین کشوری از بی­ثباتی سیاسی، تهران: جامعه شناسان.
-     عظیمی، فخرالدین (1389)، حاکمیت ملی و دشمنان آن، تهران: نشر نامک.
-     عیوضی، محمدرحیم (1380)، طبقات اجتماعی و رژیم شاه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-     فوران، جان(1382)، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران: رسا.
-     کاتوزیان، همایون(1391)، ایرانیان؛ دوره باستان تا دوره معاصر، ترجمه‌ی حسین شهدی، تهران: نشر مرکز.
-     کوزر، لوئیس (1390)، زندگی و اندیشه‌ی بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: علمی.
-     کوئن، بروس (1391)، درآمدی بر جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: توتیا.
-     گیدنز، آنتونی (1391)، جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
-     مسعود‌نیا، حسین، محمدی‌فر، نجات (1392)،  طبقه‌ی متوسط جدید در ایران؛ تکوین، فرصت، چالش، قم: نشر ارم.
-     هانتیگتون، ساموئل (1388)، موج سوم دموکراسی در پایان سده‌ی بیستم، ترجمه‌ی احمد شهسا، تهران: نشر روزنه.
-     هانتینگتون، ساموئل (1392)، سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر علم.
-     Weber, max(1978), economy and society, University of California Press.