نظریه پردازی و نظریه عدالت در اندیشه شریعتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد علوم سیاسی دانشگاه شیراز

چکیده

عدالت در اندیشه شریعتی از اصلی ترین مبانی فکری و دغدغه های اوست و به همراه اصل « امامت» دو شاخص اساسی « اسلام راستین؛ یعنی تشییع علوی » را تشکیل می دهد. تعاریف و نظریاتی غالباً منسجم و متعامل درباره عدالت در اندیشه شریعتی یافت می شود و این تعاریف با تعاریف اندیشمندان اسلامی متقدم و متأخر ،مشابهت های فراوانی دارد. البته تأکید شریعتی بر اهمیت و زیر بنایی بودن مفهوم « قسط» به نسبت مفهوم « عدل » و تبیینهای وی در این باره مختص اوست و از جذابیّت خاصی برخوردار است. شریعتی ضمن نفی و نقد مارکسیسم ، با نظریه « قسط» خویش، بدیل اسلامی مناسبی – در قبال راه حل های مارکسیستی – جهت رفع شکاف ها و نابرابری ها طبقاتی و... عرضه می دارد.
اگرچه نظریه پردازی های پویا و درخور شریعتی کاملا موشکافانه و معطوف به دقتّ تام نیست اما در نظریات عدالت وی ، چهار مرحله ضروری هر نظریه سیاسی ، یعنی مشاهده بحران و بی نظمی ، تشخیص درد ، ترسیم و بازسازی انتزاعی وضعیت آرمانی ، و ارائه راه های درمان، مشاهده می شود. البته نباید از این حقیقت هم غافل شد که گستردگی موضوعات مورد تأمل، وجود فضای تنش آلود و نا امن فکری و نبود زمینه های تمرکز لازم، عدم مجال کافی، و کوتاهی عمر وی و دهها علت دیگر همه از عواملی هستند که قطعاً با نبود آنها ، آرای این اندیشمند از انتظام ، ساماندهی و انسجام بیشتری برخوردار می گشت .

کلیدواژه‌ها


- نهج‌البلاغه (1351)، ترجمه و شرح سیدعلینقی فیض الاسلام، تهران، بی‌نا.
- ابن خلدون، عبدالرحمن (1366)،  مقدمه، 2 ج، محمد پروین گنابادی، چاپ پنجم، انتشارات علمی ‌و فرهنگی، تهران.
- ابن­سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1362)، الاشارات و التنبیهات، جلد چهارم، تهران: دفتر نشر کتاب.
- ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1964م)، الشفاء و الالهیات، به کوشش الاب قنواتی و سعید زاید، قاهره.
- احمدی، حمید (1374)، شریعتی در جهان، (تدوین و ترجمه )، چاپ 4، تهران: شرکت سهامی‌انتشار.
- اخوان کاظمی، بهرام (1386)، جایگاه عدالت در اندیشه‌های سیاسی اسلام، چاپ2، قم: بوستان کتاب.
- اسپریکنز، توماس (1365)، فهم نظریه‌های سیاسی، فرهنگ رجایی، تهران: آگاه.
- العاملی، یاسین عیسی (1413)، الاصلاحات الفقیهه فی الرسائل العلمیه، بیروت: دارالبلاغه.
- الگار، حامد (1360)، انقلاب اسلامی‌ در ایران، ترجمه مرتضی اسعدی و حسن چیذری، تهران: انتشارات قلم.
- ریشار، یان (1358)، « شریعتی و حکومت اسلامی‌«، سروش، سال اول، شماره 3، 27 اردیبهشت ص30-31.
- دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار دکتر علی شریعتی (1371)، فرهنگ لغات کتب دکتر شریعتی، جلد دوم، تهران: انتشارات قلم،
-  عنایت، حمید (1362)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، بهاء الدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
- شجاعی، حیدر، شریعتی در نگاه مطبوعات، ج اول از سال 1356تا1360، تهران: انتشارات قلم 1375.
- شریعتی، علی (1373)، مجموعه آثار 29، چ 2، تهران: آگاه.
- شریعتی، علی (1361)، حسین وارث آدم، مجموعه آثار19، چ2، تهران: انتشارات قلم.
- شریعتی، علی (1381)، مجموعه آثار، شماره 7، شماره، چ، تهران: الهام.
- شریعتی، علی (1378)، مجموعه آثار، شماره 10، چاپ 3، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار دکتر علی شریعتی
- شریعتی، علی (1359)، مجموعه آثار، شماره 12، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار دکتر علی شریعتی
- شریعتی، علی (1370)، مجموعه آثار، شماره15، چاپ 4، تهران: شرکت سهامی‌انتشار.
- شریعتی، علی (1382)، مجموعه آثار، شماره17، چاپ 5، تهران: انتشارات قلم.
- شریعتی، علی (1362)، مجموعه آثار، شماره 22، چاپ 2، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار دکتر علی شریعتی.
- شریعتی، علی (1389)، مجموعه آثار، شماره 25، چ9، تهران: شرکت سهامی‌ انتشار.
- شریعتی، علی (1386)، مجموعه آثار، شماره26، چ6، تهران: انتشارات نیلوفر
- شریعتی، علی (1350)، شیعه، مذهب اعتراض، تهران: حسینیه ارشاد.
- شریعتی، علی (1358)، درس‌های اسلام‌شناسی، تکثیر از انجمن اسلامی‌دانشجویان اروپا، آمریکا و کانادا.
- شریعتی، علی (بی‌تا)،  اگر پاپ و مارکس نبودند، بی‌جا، بی‌نا.
- فارابی، ابونصرمحمد (1361)، اندیشه‌های اهل مدینه فاضله، ترجمه و تحشیه سیدجعفر سجادی، طهوری، تهران، چاپ دوم.
- مرامی، علیرضا (1378)، بررسی مقایسه‌ای مفهوم عدالت (از دیدگاه مطهری، شریعتی، سیدقطب)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی‌.
- مطهری، مرتضی (1377)، اسلام و مقتضیات زمان، جلد اول، صدرا، تهران: چاپ نهم،
- مطهری، مرتضی (1361)، بیست گفتار، چ6، قم: دفتر انتشارات اسلامی‌.
- نظام­الملک طوسی، خواجه (1369)، سیاستنامه، تصحیح عباس اقبال، چاپ دوم، تهران: اساطیر،
- نصرالدین طوسی، ابونصر خواجه (1373)، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، خوارزمی، تهران: چاپ پنجم
- زکریایی، محمد علی (1373)،  فلسفه و جامعه‌شناسی سیاسی، قسمت دوم، «اندیشه موضوعی دکتر شریعتی، دفتر چهارم»، تهران: الهام.
- john Esposito, The Iranian Revolution and it's global impact, (edited by), Florida, international university press, 1990.
- Perelman , chaim, justice et raison,2eed,1970, Bruxelles ,edition de universite de Bruxelles
- Keddie, Nicki, 1983, Religion and politics in Iran shi,ism from quietism to Revolution,( edited by), London ,Yale university press, new haven and London,1983)