مبانی شیفت‌پاردایمی در سیاست‌خارجی ایران از عصر پهلوی به دوران جمهوری اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم‌سیاسی دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

انقلاب اسلامی، زمینه‌ساز تحولی بنیادین در امر حکومت‌داری و زمامداری سیاسی در ایران بود که با تحولات جدی در بافتار اجتماعی نیز همراه گردید. در پی این انقلاب اجتماعی، که بیش از هر چیز متأثر از اندیشه امام خمینی(ره) به‌عنوان رهبر انقلاب و بنیان‌گذار نظام جمهوری اسلامی بود، کیفیت تعریف امور در حوزه‌های گوناگون دستخوش دگرگونی‌های جدی شد. یکی از این موارد در حوزه سیاست خارجی رخ داد که می‌توان از آن به‌منزله «شیفت پارادایمی» یادکرد. این نوشتار با به پرسش گرفتن مبانی پارادایم سیاست خارجی ایران در دوران پیش و پس از انقلاب اسلامی، به دنبال نشان دادن فراگرد، برآیندها و نتایج این صیرورت است. بر پایه فرضیه مقدماتی، در پی انقلاب اسلامی در ایران، سیاست خارجی این ملت- دولت، شاهد گونه‌ای از شیفت پارادایمی بود که خود را در سه حوزه ایدئولوژی، استراتژی و دیپلماسی نشان داده است. درنتیجه این شیفت پارادایمی، اجماع نخبگان حاکم در سیاست خارجی ایران درزمینهٔ تعریف و بازتعریف اصول این عرصه و کیفیت اندرکنش آن با حوزه باور ملی، امنیت ملی، اقتصاد ملی و منافع ملی به نحوی اساسی دستخوش دگرگونی شد. ایده «تعامل‌گرایی ضدنظام‌سلطه» که از سوی آیت‌الله خامنه‌ای مطرح‌شده، حلقه متأخر از سیر درون پارادایمی، اندیشه اسلام‌گرایی در سیاست خارجی ایران است. خرده پارادایم‌های سیاست خارجی ایران، همواره در نسبت یابی خود با این منبع پارادایمی هستند. ایستار اعتدال‌گرایی که در پی انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1392 به جایگاه هژمون در سیاست خارجی ایران دست‌یافته واپسین فقره ازاین‌دست است که کوشیده تا از ظرفیت‌های موجود در ایده تعامل‌گرایی ضدنظام‌سلطه در راستای بهبود وضعیت ایران در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌ویژه از رهگذر موضوع هسته‌ای بهره بگیرد.

کلیدواژه‌ها


-         (امام) خمینی، روح‌الله، (1378)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
-         بازرگان، مهدی (1363)، انقلاب ایران در دو حرکت، تهران: مؤلف.
-         دهقانی فیروزآبادی، جلال (1389)، چگونگی و چیستی نظریه اسلامی روابط بین‌الملل، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال پنجم، شماره دوم.
-         دهقانی فیروزآبادی، جلال (1389)، مبانی فرا نظری نظریه اسلامی روابط بین‌الملل، فصل‌نامه روابط خارجی، سال دوم، شماره ششم.
-         روحانی، حسن (1391)، گفتمان امام خمینی (ره) پیرامون امنیت ملی و سیاست خارجی، فصلنامه راهبرد، سال 21، شماره 65.
-       Amirsadeghi, Hossein (2011), The Security of the Persian Gulf, New York: Routledge.
-         Bartrum, Ian (2011), “Nonpublic Reasons and Political Paradigm Change”, St. John's Law Review: Vol. 85: Issue. 2.
-         Blyth, Mark (2012), Paradigms and Paradox: The Politics of Economic Ideas in Two Moments of Crisis, Governance: An International Journal of Policy, Administration, and Institutions.
-         Byman, Daniel, Shahram Chubin, Anoushiravan Ehteshami and Jerrold Green (2001), Iran’s Security Policy in the Post-Revolutionary Era, Pittsburgh: Rand. 
-         Chan, Stephen and Andrew J. Williams (1994) Renegade States: The Evolution of Revolutionary Foreign Policy, Manchester: Manchester University Press.
-         Childs, J. R. (1948), American Foreign Service. New York: Holt.
-         Coleman, William D., Grace D. Skogstad and Michael M. Atkinson (1996). Paradigm Shifts and Policy Networks: Cumulative Change in Agriculture. Journal of Public Policy, 16, pp 273-301.
-         Elik, Suleyman (2012), Iran-Turkey Relations, 1979-2011: Conceptualising the Dynamics of Politics, Religion and Security in the Middle- Power States, New York: Routledge.
-         Fazeli, Nematollah (2006), Politics of Culture in Iran; Anthropology, politics and society in the twentieth century, Oxon: Routledge.
-         Fischer, Michael M. J. (2003), Iran; From Religious Dispute to Revolution, Wisconsin: The University of Wisconsin Press.
-         Garrett, George & Theresa Zimmermann (2014), Evolved; Engaging People, Enhancing Success: Surrendering our Leadership Myths and Rituals, Bloomington: WestBow Press.
-         Haas, Michael (1992), Polity and Society: Philosophical Underpinnings of Social Science Paradigms, New York: Praeger Publisher.
-         Habermas, Gary (1989), Paradigm Shift: a Challenge to Naturalism, Faculty Publications and Presentations. Paper 8.
-         Halliday, Fred (2005), The Middle East in International Relations, Power, Politics and Ideology, Cambridge: Cambridge University Press.
-         Hauss, Charles (2014), Comparative Politics: Domestic Responses to Global Challenges, Stanford: Cengage Learning.
-         Herzog, Marc and Philip Robins (2014), The Role, Position and Agency of Cusp States in International Relations, New York: Routledge.
-         Hunter,Shireen T. (2010), Iran’s foreign policy in the post-Soviet era: resisting the new international order, Santa Barbara: Praeger.
-         Jahanbegloo, Ramin (2013), Democracy in Iran, New York: Palgrave Macmillan.
-         Juneau, Thomas and Sam Razavi (2013), Iranian Foreign Policy Since 2001: Alone in the World, New York: Routledge.
-         Kindi, Vasso & Theodore Arabatzis (2012), Kuhn’s The Structure of Scientific Revolutions Revisited, London: Routledge.
-         Kuhn, Thomas (1970), The Structure of Scientific Revolutions, Chicago: University of Chicago Press.
-         Kuhn, Thomas (2000), a discussion with Thomas Kuhn, in The Road Since Structure, Editted by James Conant and John Haugeland, Chicago: the University of Chicago Press.
-         Kuhn, Thomas S. (2012), The Structure of Scientific Revolutions: 50th Anniversary Edition, Chicago: University of Chicago Press.
-         Lafraie, Najibullah (2009), REVOLUTIONARY IDEOLOGY AND ISLAMIC MILITANCY; The Iranian Revolution and Interpretations of the Quran, London: I.B.Tauris & Co Ltd.
-         LAKATOS, Imre (1970), “Falsification and the Methodology of Scientific Research Programmes”, in Lakatos, Musgrave (eds) (1970), Criticism and the Growth of Knowledge, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 91–195.
-         Lasker, Edward (1969), chess strategy, New York: Dorer.
-         Lowe, Robert and Claire Spencer (2006) IRAN, ITS NEIGHBOURS AND THE REGIONAL CRISES, The Royal Institute of International Affairs.
-         Mannheim,  K.  (1971), The Ideology and Sociological Interpretation of Intellectual Phenomena, New York: Oxford University Press. 
-         Marschall, Christin (2003), Iran’s Persian Gulf Policy; From Khomeini to Khatami, New York: Routledge.
-         McInnis, J. Matthew (2015), Iran’s Strategic Thinking; Origins and Evolution, AMERICAN ENTERPRISE INSTITUTE.
-         Milani, Abbas (2010), The Myth of the Great Satan: A New Look at America's Relations With Iran, California: Hoover Press.
-         Mozaffari, Mehdi (2009), ISLAMIST POLICY In Iranian Ideological Foreign Policy, II Bin Laden’s Foreign Policy Paths of Amity and Enmity, Centre for Studies in Islamism and Radicalisation (CIR) Department of Political Science Aarhus University, Denmark.
-         Murray, Williamson (1999), The Making of Strategy: Rulers, States, and War, Cambridge: Cambridge University Press.
-         Nederveen Pieterse, Jan (2010), Development Theory; Deconstructions/Reconstructions, 2nd Edition, London: SAGE Publications Ltd.
-         Nickles, Thomas (ed.) (2003), Thomas Kuhn, Cambridge: Cambridge University Press.
-         Pirseyedi, Bobi (2013), Arms Control and Iranian Foreign Policy: Diplomacy of Discontent, New York: Routledge.
-         Rajaee, Farhang (2007), Islamism and modernism: the changing discourses in Iran, Austin: University of Texas Press.
-         Rakel, Eva Patricia (2008), The Iranian Political elite, state and society  relations, and foreign  relations since the Islamic  revolution, geboren te Duren, Duitsland.
-         Ramazani, Rouhollah K. (1975), Iran’s Foreign Policy 1941- 73: A Study of Foreign Policy in Modernizing Nation, United States: University Press of Virginia.
-         Risjord, Mark (2010) Nursing Knowledge: Science, Practice, and Philosophy, New York: NY John Wiley & Sons.
-         Ruitenberg, Claudia W. D.C. Phillips (eds.) (2012), Education, Culture and Epistemological Diversity: Mapping a Disputed Terrain, New York: Springer.
-         Shakibi, zhand (2007), REVOLUTIONS AND THE COLLAPSE OF MONARCHY; Human Agency and the Making of Revolution in France, Russia and Iran, London: I.B. Tauris & Co Ltd.
-         Skogstad, Grace (2011), Policy Paradigms, Transnationalism, and Domestic Politics, Toronto: University of Toronto Press.
-         Solingen, Etel (2012), Sanctions, Statecraft, and Nuclear Proliferation, Cambridge: Cambridge University Press.