مخالفت امام خمینی با ‌نظام شاهنشاهی پهلوی از منظر قانون اساسی مشروطه؛ فرایند یک تحول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ؛ دانشگاه تهران

2 دانشجوی دوره دکتری تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

چکیده

در پژوهش حاضر، تلاش شده است، با بهره‌گیری از تکنیک یا الگوی «ردیابی فرایند» و به‌شیوه بررسی تاریخی، روند مخالفت‌ آیت‌الله خمینی با حکومت پهلوی، در چارچوب قانون اساسی مشروطه و متمم آن، طی سالهای دهه 1340 و پس از آن، مورد ارزیابی توصیفی- تحلیلی قرار گیرد. مسئله مورد بررسی، ردیابی فرایندی است که به‌تحولی بنیادین در نگرش آیت‌الله خمینی نسبت به‌قانون اساسی مشروطه و مشروعیت‌زدایی قطعی از حکومت پهلوی انجامید. در چارچوب پرسش‌های اصلی و فرعی، مدعای پژوهش، جایگاه قانون اساسی مشروطه و متمم آن را، در مقاطع مختلف، در نزد آیت‌الله خمینی تبیین کرده و به‌دلایلی خواهد پرداخت که، تحولی بنیادین در نگرش ایشان نسبت به‌نظام مشروطه و ضرورت از میان برداشتن حکومت پهلوی، ایجاد نمود. مسئله مورد بررسی، ردیابی فرایندی است که به‌تحولی بنیادین در نگرش آیت‌الله خمینی نسبت به‌قانون اساسی مشروطه و مشروعیت‌زدایی قطعی از حکومت پهلوی انجامید. در چارچوب پرسش‌های اصلی و فرعی، مدعای پژوهش، جایگاه قانون اساسی مشروطه و متمم آن را، در مقاطع مختلف، در نزد آیت‌الله خمینی تبیین کرده و به‌دلایلی خواهد پرداخت که، تحولی بنیادین در نگرش ایشان نسبت به‌نظام مشروطه و ضرورت از میان برداشتن حکومت پهلوی، ایجاد نمود. در چارچوب پرسش‌های اصلی و فرعی، مدعای پژوهش، جایگاه قانون اساسی مشروطه و متمم آن را، در مقاطع مختلف، در نزد آیت‌الله خمینی تبیین کرده و به‌دلایلی خواهد پرداخت که، تحولی بنیادین در نگرش ایشان نسبت به‌نظام مشروطه و ضرورت از میان برداشتن حکومت پهلوی، ایجاد نمود.

کلیدواژه‌ها


-   احمدی، حسن (1390)، تاکتیک‌های مبارزاتی امام خمینی(ره)، چ 1، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-   احمدی‌میانجی، علی (1380)، خاطرات فقیه اخلاقی آیت‌الله احمدی‌میانجی، چ 1، به‌کوشش عبدالرحیم اباذری، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
-   اصفهانی، حاج‌آقانورالله (1384)، رساله مکالمات مقیم و مسافر: رساله‌ای در حکومت و اندیشه سیاسی، چ 1، به‌کوشش موسی فقیه‌حقانی، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
-   آقابخشی، علی و افشاری، مینو (1375)، فرهنگ علوم سیاسی، چ 2، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.
-   آل‌اسحاق، علی (1385)، خاطرات آیت‌الله علی آل‌اسحاق، چ 1، به‌کوشش محمدرضا شمسا و طاهره مهروزیان، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-   بهبهانی، شهریار (1387)، زندگی سیاسی و اجتماعی سید عبدالله بهبهانی، چ 1، تهران: امید فردا.
-   بهشتی‌سرشت، محسن (1391)، زمانه و زندگی امام خمینی(ره)، چ 1، تهران: پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی.
-   تکمیل‌همایون، ناصر (1374)، سیمای ملی مدرس، تاریخ معاصر ایران (کتاب نهم)، تهران: مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
-   جمی، غلامحسین (1384). خاطرات حجة‌الاسلام‌والمسلمین غلامحسین جمی، چ 1، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-   حکمی‌زاده، علی‌اکبر (1322)، «اسرار هزار ساله». هفته‌نامه پرچم، ش 12.
-   دهشیری، محمدرضا (1380). درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی(ره)، چ 2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-   دیلینی، تیم (1387)، نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی، چ 1، ترجمه بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی، تهران: نی.
-   الرافعی، مصطفی (1391)، درآمدی بر دیدگاه‌های جامعه‌شناختی، سیاسی و فقهی امام خمینی(ره). ترجمه مالک عبدی، چ 1، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-   رجبی، محمدحسن (1369)، زندگینامه سیاسی امام خمینی(ره)، چ 1، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-   شاهدی، مظفر (1392)، «نگاهی به‌مبارزات و زندگی آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی (از کودتای 28 مرداد تا رحلت)». فصلنامه تخصصی تاریخ معاصر ایران، س 17، ش 67- 68.
-   شاهدی، مظفر (1382)، حزب رستاخیز؛ اشتباه بزرگ، ج2، چ 1، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
-   شاهدی، مظفر (1393)، مبانی نظری و ریشه‌های تاریخی انقلاب اسلامی ایران،  ج3، چ 1، تهران: پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی.
-   صلیبا، جمیل (1366)، فرهنگ فلسفی، چ 1، ترجمه منوچهر صانعی‌دره‌بیدی، تهران: حکمت.
-   طالبان، محمدرضا (1387). «تأملی در تکنیک ردیابی فرایند در مطالعات انقلاب اسلامی ایران». متین، ش 40.
-   عبدی، علی، وکیل پایه یک دادگستری، سایت شخصی
http://abdilawyer.com/
-   فاضل‌استرآبادی، محمد (1387)، خاطرات حجة‌الاسلام‌ و المسلمین حاج‌ شیخ ‌محمد فاضل‌استرآبادی، چ 1، به‌کوشش محمدرضا احمدی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-   فردوسی‌پور، اسماعیل (1387)، خاطرات حجة‌الاسلام‌ و المسلمین فردوسی‌پور، چ 1، به‌کوشش فرامز شجاع‌ حسینی و رحیم روح‌بخش، تهران: عروج.
-   فوزی، یحیی (1384)، اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، چ 1، تهران: دفتر نشر معارف.
-   کاشانی، ابوالقاسم (1361- 1363)، مجموعه‌ای از مکتوبات، سخنرانی‌ها و پیام‌های آیت‌الله کاشانی، ج 5. به‌کوشش محمد ترکمان، تهران: چاپخش.
-   کدیور، محسن (1385)، سیاست‌نامه خراسانی: قطعات سیاسی در آثار آخوند ملامحمدکاظم خراسانی (صاحب‌ کفایه)، چ 1، تهران: کویر.
-   کریمی، جعفر (1387)، خاطرات حضرت آیت‌الله سیدجعفر کریمی: بیست و پنج سال در کنار امام راحل قدس‌سره، چ 1. به‌کوشش رسول جعفریان، قم: مورخ.
-   گرامی، محمدعلی (1381)، خاطرات آیت‌الله محمدعلی گرامی، چ 1، به‌کوشش محمدرضا احمدی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-   ماهنامه فرهنگی- تاریخی یادآور (خرداد 1387). س 1. ش 1.
-   محلاتی، شیخ‌اسماعیل (1386)، لئالی‌المربوطه فی وجوب‌المشروطه: در پرتو مشروطه‌خواهی (بررسی و متن لئالی‌المربوطه فی وجوب‌المشروطه)، چ 1، تهران: صمدیه.
-   محیط‌مافی، هاشم (1363)، مقدمات مشروطیت، چ 1، به‌کوشش مجید تفرشی و جواد جان‌فدا، تهران: علمی و فردوسی.
-   مرکز بررسی اسناد تاریخی (1376). آیت‌الله سیدمحمدرضا سعیدی: یاران امام به‌روایت اسناد ساواک، کتاب اول، چ 1، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
-   موسوی‌الخمینی، روح‌الله (1360)، ولایت فقیه «حکومت اسلامی»، تهران: امیر کبیر با همکاری نمایشگاه کتاب قم.
-   موسوی‌الخمینی، روح‌الله (1385)، صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی(ره)، ج 22، چ 4، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-   موسوی‌الخمینی، روح‌الله (بی‌تا)، کشف‌الاسرار، بی‌جا: بی‌نا.
-   موسوی‌تبریزی، حسین (1384)، خاطرات آیت‌الله سیدحسین موسوی‌تبریزی، چ 1، تهران: عروج.
-   نائینی، میرزامحمدحسین (1382)، تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله، چ 1، تصحیح و تحقیق: سیدجواد ورعی، قم: بوستان قم.
-   نجفی، موسی (1390)، حکم نافذ آقانجفی، چ 2. با همکاری علیرضا جوادزاده، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.