مطالعه تطبیقی نقش کارگزار مقابل ائتلاف قدرت‌های بزرگ در ایران معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه بوعلی سینا

2 استادیار دانشگاه پیام نور

3 دانشجوی دکتری دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

دولت‌ها در سیاست خارجی، اغلب مطابق نیازهای داخلی، موقعیت جغرافیایی،ژئوپولیتک، ساختار و عملکرد نظام بین الملل استراتژی‌های را برای تامین منافع ملی برمی‌گزینند. کشور ایران با عنایت موقعیت حساس از جغرافیای جهانی، همواره موجب رقابت قدرت‌های بزرگ برای تسلط بر این کشور شده است. این مقاله تلاش دارد به این سوال پاسخ دهد که چرا دستگاه دیپلماسی در عصر پهلوی و در موقعیت جنگ جهانی دوم گرفتار ائتلاف قدرت‌های بزرگ شد و قدرت‌های بزرگ بر سر سقوط دولت پهلوی با یکدیگر به توافق رسیدند. مقاله حاضر در قالب پهارچوب تئوریک «واقع گرایی ساختاری » به دنبال تأیید این فرضیه است که فقدان استراتژی در روابط خارجی و داخلی، و ساختار حاکم بر روابط بین الملل موجب ناکامی دستگاه دیپلماسی و ائتلاف قدرتهای بزرگ شده و این امر ناکامی دستگاه دیپلماسی ایران در جنگ جهانی دوم در حفظ منافع ملی درعرصه بین الملل را به همراه داشته است.

مقاله حاضر در قالب پهارچوب تئوریک «واقع گرایی ساختاری » به دنبال تأیید این فرضیه است که فقدان استراتژی در روابط خارجی و داخلی، و ساختار حاکم بر روابط بین الملل موجب ناکامی دستگاه دیپلماسی و ائتلاف قدرتهای بزرگ شده و این امر ناکامی دستگاه دیپلماسی ایران در جنگ جهانی دوم در حفظ منافع ملی درعرصه بین الملل را به همراه داشته است.

کلیدواژه‌ها


-  آبادیان، حسین (1385)، « قدرت‌های بزرگ و اشغال ایران در جنگ جهانی دوم»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال دوم، شماره 28.
-  ابوالفضل، امیری (بی­تا)، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و فرایند پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت، فصلنامه مطالعات تاریخی- نظامی، سال دوم، شماره هفتم و هشتم.
-  اردستانی، حسن (1379)، تنبیه متجاوز، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
-  اصغرپور، غلامرضا (1379)، نقش آمریکا در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، تهران: کیهان.
-  آقایی، داود (1385)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران جنگ هشت‌ساله (با نگاهی به جایگاه جامعه اروپایی در این سیاست)، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره73، پاییز.
-  تیمرمن، کنت آر (1366)، سودای مرگ، ترجمه احمد تدین، چاپ دوم، تهران: مؤسسه خدمات رسا.
-  خرم دره، احسان (1381)، «چگونگی شکل­گیری ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران و تأثیر آن بر روند آغاز و تداوم جنگ ایران و عراق(1361-1357)»، نگین ایران، شماره1، تابستان.
-  درودیان، محمد (1381)، اجتناب‌ناپذیری جنگ، تهران: مرکز مطالعات جنگ سپاه.
-  درودیان، محمد (1381)، پایان جنگ (سیری در جنگ ایران و عراق)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه.
-  دفتر سازمان ملل متحد (1374)، واقعیت‌های اساسی درباره سازمان ملل متحد، ترجمه قدرت­ الله معمارزاده، تهران: کتاب­سرا.
-  رمضانی، روح اله (1380)، چارچوب تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهور اسلامی ایران، مترجم: علی‌رضا طیب، تهران: نشر نی.
-  رونوون، پی یر (1357)، بحران قرن بیستم، ترجمه احمد میرفندرسکی، ج2، تهران، دانشگاه ملی.
-  زرگر، علی‌اصغر (1372)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دوره رضاشاه، ترجمه کاوه بیات، تهران: انتشارات پروین و معین.
-  زیباکلام، صادق (1383)، تحولات سیاسی اجتماعی ایران، 1322-1320، سمت.
صالحی، حمید (1390)، «ابرقدرت­های نظام بین­الملل و جنگ عراق علیه ایران»، فصل‌نامه سیاست مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 41، شماره1، بهار90.
-  صلاحی، ملک یحیی (1381)، اندیشه‌های سیاسی غرب در قرن بیستم، تهران: نشر قومس.
-  عاقلی، باقر (1370)، خاطرات یک نخست‌وزیر (دکتر احمد متین دفتری)، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-  عبداله، قنبرلو (1387)، بررسی رویکردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از منظر مسئله کارگزار- ساختار، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال یازدهم، شماره دوم، تابستان.
-  عنایت زاده، رضا (1385)، گذشته­های از اسرار بین تروپ- مولوتف به مناسبت پنجاهمین سالگرد حمله آلمان نازی به اتحاد شوروی مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 46و 45.
-  قوام، عبدالعلی (1384)، روابط بین‌الملل نظریه‌ها و رویکردها، انتشارات سمت.
-  کرمی، جهانگیر (1391)، «تحول سیاست شوروی در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران»، فصلنامه نگین ایران، سال اول، شماره یک.
-  کولائی، الهه (1380)، اتحاد جماهیر شوروی از تکوین تا فروپاشی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی و امور خارجه.
-  گازیروفسکی، مارک و کدی، نیکی (1387)، نه شرقی نه غربی: روابط ایران با ایالات‌متحده و اتحاد شوروی، ترجمه: الهه کولای و ابراهیم متقی، تهران: نشر المیزان.
-  گروه جامی (1378)، گذشته چراغ راه آینده است، تهران: نیلوفر، چ دوم.
-  گنج بخش زمانی، محسن (1385)، تحلیل اشغال ایران در جنگ جهانی دوم در چارچوب اهداف و استراتژی‌های کلان متفقین (انگلیس و شوروی)، تاریخ روابط خارجی، س8، ش20، بهار.
-  متقی، ابراهیم (1376)، تحولات سیاست خارجی آمریکا، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-  متقی، ابراهیم (1388)، نظام دوقطبی و جنگ عراق و ایران، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
-  مشیرزاده، حمیرا (1383)، «گفت‌وگوی تمدن­ها از منظر سازه‌انگاری»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره­ی 63.
-  هالستی، کالون جالوکی (1373)، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، تهران: وزارت امور خارجه.
-  هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1372)، سیاست خارجی دوره پهلوی57-1300، تهران: نشر البرز.
-  هوگلااند، اریک (1389)، اهداف راهبردی و سیاسی در جنگ ایران و عراق از دیدگاه ایران، در درس­هایی از  راهبرد حقوق و دیپلماسی، کریستوفر سی جوینر، تهران: نشر مرزوبوم.
-  الهی، همایون (1382)، اهمیت استراتژیک ایران در جنگ جهانی دوم، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
-  ولی­زاده، اکبر (1385)، اتحاد جماهیر شوروی و رضاشاه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-  وینسنت، اندرو (1386)، ایدئولوژی­های مدرن سیاسی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: ققنوس، چاپ دوم.
-  Gary Sick (1990), Trial by Error, IN, irans Revolution, R.K Ramazani in Indiana University Press.
-  Mearsheimer, John J., (1994/95), The False Promise of International Institutions, International Security, 19(3), Winter.
-  Ranadall Schweller and David priess (1997),”A Tale of Tow Realism Expanding the Institutions Debate”, International Studies Review. Vol.41, No1.
-  U.S. Department of State, Foreign Relations of the Unites States,1940, Diplomatic papers, Washington, Government printing office, Vol. III, 1985.
-  Waltz, Kenneth H. (1979), Theory of International Politics, New York:  Random House.
-  Waltz, Kenneth N. (1989), The Origins of War in Neorealist Theory, in Robert I. Rotberg and Theodore K. Rabb, eds., The Origin and Prevention of Major Wars, New York: Cambridge University Press.
-  Wolfforth, William (1999),”The stability of a Unipolar”, International Security. Vol.24, NoI.