تاثیرات فرایند تدوین آینده ‏پژوهانه اسناد سیاست‏گذاری فناوری انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای جهان اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه آینده‌اندیشی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

چکیده

آینده‌ پژوهی در حوزه ‏های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و علم و فن‌آوری تلاش دارد تا رویکرد انتخاب آگاهانه، برنامه‌ریزی فراگیر و تعامل هوشیارانه با دنیای آشوبناک و پیچیده آینده‌ را متناسب با هنجارها، باورها و ارزش‌های هر جامعه، برای رهبران، مدیران و سیاست‏گذاران فراهم سازد. از گذشته تا امروز ناکارآمدی الگوهای برساخته بشر خسارات جبران ناپذیری را بر پیکره جوامع وارد کرده است. این چالش در حوزه تدوین اسناد سیاست‏گذاری فناوری نیز به خوبی مشهود است. استعانت از باورهای اعتقادی، آموزه‏های اسلامی و رویکرد آینده ‏پژوهانه همچون ارکانی سه‏ گانه ما را به سوی تأثیرات فرایند تدوین آینده ‏پژوهانه اسناد سیاست‏گذاری فناوری انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای جهان اسلام سوق خواهد داد. این تحقیق با ماهیتی کیفی، از روش تحلیل اسناد با رویکرد استنباطی و استنتاجی بهره گرفته است. پیشینه تحقیق؛ اسناد سیاست‏گذاری فناوری کشور انتخاب شد و به دلیل وجود تنوع، تعدد و از طرفی مطالعات نقادانه و تحلیلی مناسب بر روی اسناد سیاست­گذاری حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات حوزه مزبور به‌عنوان قلمرو تحقیق برگزیده شد. مطالعات تحلیلی و نقادانه ‏ای که بر روی اسناد حوزه «فاوا» انجام شده است، تحت عنوان مطالعه موردی پژوهش انتخاب شد. بررسی استنباطی تحقیق بیشتر بر روی منابع ارزشمندی است که سیاست­گذاران را در امر سیاست‏گذاری معطوف به داشته­ ها و آموزه ‏های دینی کرده است، بنابراین منابع مورد ‌نیاز جمع‌آوری، مطالعه و فیش‌برداری شد تا بتوان داده‌های لازم را استخراج، طبقه‌بندی و مورد بهره‌برداری قرار داد. از آنجایی که سیاست‏گذاری بازتاب ارزش ‏های یک جامعه به‌شمار می‏رود، باید اسناد سیاست‏گذاری‏ در راستای ارزش­ ها، هنجارها و معیارهای اعتقادی هر جامعه تدوین شوند. سیاست‏گذاری در حوزه فناوری به‌عنوان محرک جوامع پیشرفته و در حال پیشرفت یقیناً از این ویژگی مستثنی نبوده و باید از الگوهای ارزشی حاکم بر جوامع پیروی کند. بنابراین مسئله تحقیق، عدم وجود الگوی مناسب و مبتنی بر رویکردهای انقلابی، دینی و آینده ­پژوهانه در تدوین اسناد سیاست‏گذاری فناوری است که بتوان آن را برای سایرکشورهای جهان اسلام پیشنهاد داد. بدیهی است در نهایت طراحی و ارائه این الگو، نوآوری و هدف تحقیق خواهد بود که به‌عنوان موضوعی بدیع تاکنون به آن در این ابعاد و با این رویکرد پرداخته نشده است.

کلیدواژه‌ها


-   اسلاتر، ریچارد (1386)، دانش واژه آینده‏پژوهی، ترجمه کرامت زاده، عبدالحمید؛ محمدرضا، فرزاد؛ ناظمی، امیر، مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، تهران.
-   اعتماد، شاپور (1378)، ساختار علم و تکنولوژی در ایران و جهان، مرکز تحقیقات سیات علمی کشور، تهران.
-   بنیاد توسعه فردا (1384)، روش­های آینده­نگاری تکنولوژی، گروه آینده­اندیشی بنیاد توسعه فردا، تهران.
-   پایا، علی و همکاران (1386)، گزارش نهایی مرحله‌ی نخست طرح تحقیقاتی پایلوت آینده‌نگاری مناسب‌ترین فنّاوری‌های ایران 1404، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
-   پدرام، ع؛ جلالی‏وند، ع (۱۳۹۲)، مقدمه‏ای بر آینده‏پژوهی، جلد یک: آشنایی با آینده‏پژوهی، تهران: مرکز آینده‏پژوهی علوم و فناوری‏های دفاعی.
-   تقوی، م؛ طبائیان، ک؛ پدرام، ع (۱۳۸۷)، راهبردهای طراحی و راه‌اندازی رشته آینده‏پژوهی، همایش آینده‌پژوهی، نوآوری و همگرایی فناوری.
-   جوادی آملی، عبداللّه (1375)، فلسفه حقوق بشر، اسراء، قم.
-   حاجیانی، ابراهیم (1391)، مبانی، اصول و روش­های آینده­پژوهی. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
-   حقیقت، صادق؛ میرموسوی، علی (1381)، مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و دیگر مکاتب، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، تهران.
-   خزائی، سعید (1386)، آینده‏پژوهی، مفاهیم و ضرورت‌ها http://www.futurediscovery.com
-   خزایی، سعید؛ محمود­زاده، امیر (1392)،  آینده­پژوهی. اصفهان: پارس ضییاء.
-   خلیلی، عزیزالله (1391)، بررسی اصول مؤثر بر سیاست‌گذاری عمومی از دیدگاه اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
-   دانایی‏فرد، ح؛ الوانی، م؛ آذر، ع (1391)، روش­شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع، انتشارات اشراقی، تهران.
-   ذکایی، محمد سعید (1383)، نظریه و روش در تحقیقات اجتماعی. فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 17.
-   ذکایی، محمد­سعید (1381)، نظریه و روش در تحقیقات کیفی، فصلنامه‌ی علوم اجتماعی شمارة 17.
-   ساروخانی، باقر (1388)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
-   سبحانی، جعفر (1361)، مبانی توحید از نظر قرآن، مکتبة امیرالمؤمنین العامه، اصفهان.
-   سجادی، سید عبدالقیوم (1383)، جهانی‏شدن و مهدویت، دو نگاه به آینده، فصلنامه قبسات، شماره 32.
-   سرکیسیان، آلفرد (1384)، سیاست تکنولوژی: اصول و مفاهیم، مرکز صنایع نوین، تهران.
-   سیلورمن، دیوید (1381)، روش تحقیق کیفی در جامعه­شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: موسسه فرهنگی انتشارتی تبیان.
-   شوارتز، پیتر (1387)، هنر دورنگری، ترجمه عزیز علیزاده، انتشارات مرکز آینده‏پژوهی علوم فناوری دفاعی، تهران.
-   طباطبائیان، سیدحبیب­اله؛ فاتح­راد، مهدی؛ شجاعی، سیدمحمدحسین؛ سلطان­زاده؛ جواد (1391)، ارزیابی سیاست­های علم، فناوری و نوآوری، مرکز تحقیات سیاست علمی کشور، تهران.
-   عظیمی، سید علی‌اکبر (1389)، بازنگری دستگاه نظری آینده‌‏پژوهی در جهان‏بینی اسلامی، فصلنامۀ علمی، تخصصی «انتظار موعود»، شماره 29.
-   علیزاده، عزیز (1387)، سناریوها: بهترین ابزار برای رویارویی با آینده، اندیشکده وحید.
-   علیزاده، عزیز؛ وحیدی مطلق، وحید و ناظمی، امیر (1387)، سناریو­نگاری یا برنامه­ریزی بر پایه سناریوها، مؤسسه مطالعات انرژی، تهران.
-   فاضل قانع، حمید (1388)، آینده­پژوهی و جامعه مطلوب اسلامی، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی شماره زمستان، تهران.
-   فاضل قانع، حمید (1388)، آینده‌پژوهی و جامعه مطلوب اسلامی، نشریه معرفت فرهنگی اجتماعی، سال اول، شماره اول، زمستان.
-   فیروزآبادی، سیدحسن (1388)، قیام مهدی (عج) منتظر ماست، دانشگاه دفاع ملی تهران. 
-   قاضی­نوری، سید­سپهر؛ قاضی­نوری، سیدسروش (1391)، مقدمه­ای بر سیاست­گذاری علم، فناوری و نوآوری، دانشگاه تربیت مدرس.
-   قربانی، سعید (1385)، آینده‌اندیشی از منظر اسلام، همایش آینده‌پژوهی فناوری و چشم‌انداز توسعه، دانشگاه صنعتی امیر‌کبیر، 1385.
-   قلی‌پور، رحمت‌الله (1387)، تصمیم‏گیری سازمانی و خط‌مشی‌گذاری عمومی، سمت، تهران.
-   مبینی دهکردی، علی (1387)، مگادایم‌ها الزام راهبردی، آینده سازمان­ها، مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی، تهران.
-   مسلمی‌زاده، طاهره (1384)، پایگاه دانش آیات و روایات آینده‌پژوهی، انتشارات مرکز آینده‌پژوهی علوم و فنون دفاعی، تهران.
-   مصباح، محمد‌تقی (1380)، پاسخ استاد به جوانان پرسش‌گر، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم.
-   معصومی اشکوری، حسن (1387)، راهنمای علمی برنامه‏ریزی و آینده­پژوهی، انتشارات پیام، تهران.
-   مکارم شیرازی، ناصر (1380)، حکومت جهانی مهدی(عج)، انتشارات نسل جوان، چاپ یازدهم، قم.
-   ملکی فر، عقیل (1385)، الفبای آینده‏پژوهی، اندیشکده صنعت و فناوری، تهران.
-   منتظر، غلامعلی (1390)، طرح پژوهشی تحلیل اسناد فرادستی فناوری اطلاعات و ارتباطات.
-   موحدیان، عطار (1387)، گونه‌شناسی موعود در ادیان، پژوهشکده انتظار نور، قم.
-   ناظمی، امیر (1393)، طرح برنامه‏ها و طرح­های تحول در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، تهران.
-   ناظمی، امیر؛ قدیری، روح اله (1385)، آینده‌نگاری از مفهوم تا اجرا. تهران: مرکز صنایع نوین.
-   ناظمی، امیر؛ قدیری، روح‏اله (1385)، آینده‏نگاری از مفهوم تا اجرا، مرکز صنایع نوین، وزارت صنایع و معادن، تهران.
-   نبی­پور، ایرج (1390)، آینده­نگاری فناوری ابزاری برای توسعه پایدار جوامع. بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بوشهر.
-   هاشمیان، سید محمد‌حسین؛ خلیلی، عزیزالله (1392)، جایگاه خدامحوری در سیاست‏گذاری عمومی، فصلنامه اسلام و پژوهش­های مدیریتی، سال دوم، شماره دوم، بهار و تابستان.
-   الوانی، مهدی؛ شریف‌زاده، فتاح (1379)، فرایند خط‌مشی گذاری عمومی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
- Bell w. (1997), history, purposes, and knowledge. in: foundations of futures studies, vol. 1. new brunswick and London: transaction publishers.
- Bishop, p. (2007), hines, a. and collins t.the current state of scenario development: an overview of techniques, foresight, vol. 9, no. 1.
- Inayatullah, s. (2012), futures studies: theories and methods, in there's a future: visions for a better world, bbva, 34-65.
- Polak, f. (1971), prognostic: a science in making surveys and creates the future, amsterdam: elsevier ltd scientific publishing co.
- Popper, k. (1957), the poverty of historicism, london: routledge & kegan paul.
- Slaughter, r. (2008), reflections on 40 years of futures studies and futures.