مقایسه اندیشه‌های سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و امام خمینی(ره) درباره حکومت در زمینه‌های مبانی فقهی، حدود اختیارات، نقش روحانیت، مشروعیت، مصلحت و قانونگذاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه علوم سیاسی، ایران، کرج.

2 عضو دانشگاه آزاد اسلامی، باشگاه پژوهشگران و نخبگان جوان

3 دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، گروه روابط ‌بین‌الملل، ایران، اصفهان

چکیده

مقایسه میان اندیشه‌هایی که باعث ایجاد تحولات اجتماعی- سیاسی در یک جامعه می‌شوند، دارای اهمیت بسیاری است. در دو برهه از تاریخ معاصر ایران، دو اندیشه مهم وجود دارد که بر تحولات پس از خود تاثیر به‌سزایی بر جای گذاشته‌اند. این دو اندیشه عبارتند از مشروطه مشروعه و ولایت فقیه که اولی را در دوره شکل‌گیری مشروطه، شیخ فضل‌الله نوری و دومی را در دوره پهلوی دوم، امام خمینی (ره)، پایه‌گذاری کرده‌اند. بر این اساس، این مقاله در پی مقایسه میان بخشهایی از دو اندیشه سیاسی نامبرده است. بنابراین، روش پژوهش آن، تحلیل مقایسه‌ای است و با توجه به این پرسش اصلی که در مقایسه میان اندیشه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و امام خمینی(ره) چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی را می‌توان یافت، به بررسی آرای آنها درباره حکومت حکومت در زمینه‌های مبانی فقهی، حدود اختیارات، نقش روحانیت، مشروعیت و مصلحت، و قانون و قانونگذاری پرداخته است. مقاله در نتیجه کلی در مقایسه میان اندیشه سیاسی دو فقیه در عصر انقلاب مشروطه و عصر انقلاب اسلامی، به شباهت، بهره‌گیری از اسلام در چگونگی شکل حکومت اما با برداشت‌های متفاوت یعنی بقای سلطنت و اجرای احکام اسلام برای شیخ فضل‌الله نوری، و تاسیس حکومت اسلامی و اجرای احکام اسلام، توجه به مشروعیت مردمی و مصلحت برای امام خمینی(ره) رسیده است.

کلیدواژه‌ها


-  ابوالحسن‌شیرازی، حبیب‌الله و علیرضا امینی (1382)، تحولات سیاسی- اجتماعی ایران از دوران قاجاریه تا رضاشاه، تهران: قومس.
-  آجدانی، لطف‌الله (1390)، علما و انقلاب مشروطیت ایران، تهران: کتاب آمد، چاپ سوم.
-  اشرفی، اکبر (1387)، مبانی رهبری سیاسی امام خمینی (ره)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-  انصاری، مهدی (1389)، شیخ فضل‌الله نوری و مشروطیت: رویارویی دو اندیشه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  آوری، پیتر (1377)، تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد‌رفیعی مهرآبادی، جلد اول، تهران: عطایی، چاپ چهارم.
-  بشیریه، حسین (1387)، جامعه‌شناسی سیاسی، تهران: نی، چاپ شانزدهم.
-  بهار، محمدتقی (1371)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.
-  بهروزلک، غلامرضا (1386)، جهانی شدن و اسلام سیاسی در ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
-  ترکمان، محمد (1362)، رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات و روزنامه شیخ شیهد فضل‌الله نوری، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
-  جعفر‌پیشه‌فرد، مصطفی (1390)، «جایگاه سیاسی فقیه در اندیشه عصر مشروطیت»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال شانزدهم، شماره 3.
-  جمشیدی، مهدی (1390)، «چالش با سیطره غرب‌گرایی، نظریه انتقادی شیخ فضل‌الله نوری درباره مشروطیت سکون»، دو ماهنامه کیهان فرهنگی، فروردین و اردیبهشت.
-  حائری، عبدلهادی (1381)، تشیع و مشروطیت در ایران، تهران: امیرکبیر.
-  حسینی­زاده، محمدعلی (1386)، اسلام سیاسی در ایران، قم: دانشگاه مفید.
-  حقیقت، سیدصادق (1385)، روش‌شناسی علم سیاست، قم: مؤسسه انتشارات دانشگاه مفید، زمستان.
-  خسروپناه، عبدالحسین (1383)، «اندیشه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و میرزای نائینی»، فصلنامه آموزه، پاییز، شماره5.
-  خمینی، روح‌الله (1350)، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، اصفهان، انتشارات کاوه.
-  خمینی، روح‌الله (1363)، کتاب البیع، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
-  خمینی، روح‌الله (1369)، رسائل، به کوشش مجتبی تهرانی، دو جلد، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
-  خمینی، روح‌الله (1370)، تحریرالوسیله، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ سوم.
-  خمینی، روح‌الله (1388)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره) و چاپ و نشر عروج.
-  خمینی، روح‌الله (بی‌تا)، کشف الاسرار، قم: بی‌جا.
-  درخشه، جلال (1380)، «تبارشناسی نظریه حکومت در اندیشه امام خمینی(ره)»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 13، بهار.
-  درخشه، جلال (1386)، اندیشه سیاسی شیعه در ایران معاصر، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
-  دهقانی، رضا (1389)، «اندیشه مشروعه‌خواهی در جنبش مشروطیت»، ماهنامه دادنامه، شماره 4.
-  دوانی، علی (1360)، نهضت روحانیون ایران، ده جلدی، قم: بنیاد فرهنگی امام رضا (ع).
-  دولت آبادی، یحیی (1371)، حیات یحیی، جلد دوم، تهران: عطار چاپ پنجم.
-  رحیم‌پورازغدی، حسن (1388)، مشروطه شرعی شرطی، تهران: طرحی برای فردا، چاپ سوم.
-  رضوانی، هما (1362)، لوایح آقا شیخ فضل‌الله نوری، تهران، تاریخ ایران.
-  روآ، الیویه (1387)، تجربۀ اسلام سیاسی، ترجمه حسین مطیعی امین و محسن مدیرشانه‌چی، تهران: انتشارات بین المللی الهدی و مرکز انتشارات بین­المللی صدرا.
-  روحانی، حمید (1361)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-  زرگری‌نژاد، غلامحسین (1387)، رسایل مشروطیت، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
-  زیبا کلام، صادق (1372)،  مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات روزنه.
-  سعید، بابی(1379)، هراس بنیادین اروپامداری و ظهور اسلام­گرایی، ترجمه­ غلامرضا جمشیدیها و موسی عنبری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-  صالحی، علی‌محمد (1388)، اندیشه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-  علی‌پور، صلاح‌الدین (1390)، «بازتاب اندیشه حضرت امام خمینی(ره) در تحول فقه سیاسی شیعه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، 1390.
-  عمیدزنجانی، عباسعلی (1366)، فقه اسلامی، دو جلد، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  غلامرضاکاشی، محمدرضا (1379)، «اندیشه دموکراسی در ایران»، رساله دکتری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
-  کسروی، احمد (1373)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر.
-  لک‌‌زایی، نجف (1378)، «ثبات و تحول در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 5، تابستان.
-  مارتین، ونسا ای. (1379)، «شیخ فضل الله نوری و مشروطیت، ترجمه نوراله قیصری»، پژوهشنامه متین، زمستان، شماره 9.
-  مدنی، جلال‌الدین (1362)، تاریخ سیاسی معاصر ایران، جلد اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-  مصباح‌یزدی، محمدتقی (1390)، نظریه سیاسی اسلام، جلد دوم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ چهارم.
-  مقیمی، غلامحسین (1385)، مشروطیت، جمهوریت، اسلامیت، تهران: مضاگرا.
-  ملک‌زاده، مهدی (1383)، تاریخ انقلاب مشروطه ایران، شش جلد، تهران: سخن.
-  منوچهری، عباس و دیگران (1394)، رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران: سمت، چاپ هفتم.
-  نبوی، سیدعبدالامیر (1377)، «تطور اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)، شماره های 6 و 7 تابستان و پاییز.
-  نوری، فضل الله (1387)، رساله حرمت مشروطه، در غلامحسین زرگری‌نژاد، رسائل مشروطیت، جلد اول، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
-  نوری، فضل‌الله (1326)، تذکر الغافل و ارشاد الجاهل، تهران: بی‌جا.
-  Ruthven, Malise (1984), Islam in the World, London, Penguin Books.