فراتحلیل مطالعات اعتماد سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی و عضو گروه علوم سیاسی دانشگاه پیام نور

2 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

با وجود اجماع اندیشمندان مختلف بر اهمیت و جایگاه اعتماد سیاسی به‌عنوان یکی از مهمترین شاخص‌ها در تحلیل سرمایه اجتماعی و تعیین میزان موفقیت ساختار سیاسی در جلب رضایت و اعتماد شهروندان، هنوز پارادایم و چارچوب نظری یکسانی برای تحلیل آن پدید نیامده است و پژوهشگران در مطالعه اعتماد سیاسی با روش‌های متنوع به نتایج متفاوتی دست یافته ­اند. هدف اصلی این مقاله این است که مطالعات اعتماد سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی به چه صورت و تحت تأثیر چه متغیرهایی انجام شده است؟ شاخص‌‎‌های مورد استفاده در چارچوب رویکرد فراتحلیل عبارتند از؛ سال اجرا، هدف، روش و رویکرد نظری، گستره اجرا و تحلیل نتایج، همچنین تلاش خواهد شد مدلی فراگیر در تحلیل اعتماد سیاسی با توجه به ویژگی­ های خاص اجتماعی و فرهنگی ایران معرفی گردد. روش به‌کار رفته در این پژوهش توصیفی و تحلیلی و نوع پژوهش بنیادی است. یافته‌ها نشان می‌دهد مطالعات اعتماد­ سیاسی عمدتاً در دهه سوم و چهارم انقلاب اسلامی انجام شده و بیشتر جنبه تبیینی دارند و اعتماد سیاسی با «رویکرد نهادی»، و تحت تأثیر متغیرهایی در سه سطح خرد، میانی و کلان بررسی شده است. اعتماد سیاسی کل شهروندان در حد متوسط می‌باشد. همچنین عوامل اقتصادی و عملکرد دولت در سطح کلان، رسانه‌‎‌های جمعی و اعتماد عمومی در سطح میانی و میزان ادراک و دینداری افراد در سطح خرد بر اعتماد سیاسی تأثیرگذار بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها


-  افتخاری، اصغر (1382)، «نبود سرمایه اجتماعی و تأثیر آن بر امنیت، اندیشه صادق»، دانشگاه امام صادق(ع)، شماره 11 و 12، تابستان و پاییز.
-  امام جمعه­زاده، سید جواد و مهرابی­کوشکی، راضیه (1392)، ««بازنمایی معنای اعتماد سیاسی در زندگی سیاسی امام خمینی(ره)»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی (دانشگاه همدان)، پاییز، شماره 8.
-  امام جمعه­زاده، سیدجواد و مهرابی­کوشکی، راضیه (1394)، «الگوی اعتماد سیاسی با تاکید بر دیدگاه امام خمینی(ره)؛ با استفاده از تئوری زمینه‌ای (GT)»، مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 42.
-  اوفه، کلاوس (1389)، چگونه می‌توان به شهروندان اعتماد داشت؟، چاپ شده در: تاج‌بخش، کیان، سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، ترجمه افشین خاکباز و حسن پویان، تهران: شیرازه.
-  اینگلهارت، رونالد (1373)، تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعت، ترجمه مریم وتر، تهران: انتشارات روزنه.
-  پاتنام، رابرت (1380)، دموکراسی و سنت‌های مدنی، ترجمه محمد تقی دل‌فروز، تهران: دفتر مطالعات و تحقیقات سیاسی وزارت کشور.
-  جهانگیری، جهانگیر و ابوترابی­زارچی، فاطمه (1391)، «تحلیل عوامل مرتبط با اعتماد سیاسی دانشجویان، (پیمایشی در میان دانشجویان دانشگاه شیراز)»، دو فصلنامه دانش سیاسی، سال هشتم، شماره دوم(پیاپی 16).
-  چلبی، مسعود (1375) جامعه شناسی نظم: تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی، نشر نی: تهران: چاپ اول.
-  دانش‌فر، کرم اله و ادیب زاده، مریم (1395)، «اعتماد سیاسی: دیدگاه تطبیقی بین کشورهای اتحادیه اروپا و جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه راهبرد، سال بیست و پنجم، شماره 79.
-  ردادی، محسن (1390)، نظریه اعتماد سیاسی (با تأکید بر گفتمان اسلامی)، با مقدمه اصغر افتخاری، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
-  زاهدی، شمس السادات و خانباشی، محمد (1390)، «از اعتماد عمومی تا اعتماد سیاسی (پژوهشی پیرامون رابطه اعتماد عمومی و اعتماد سیاسی در ایران)»، پژوهش‌های مدیریت در ایران- مدرس علوم انسانی، دوره 15، شماره 4.
-  زتومکا، پیوتر (1384)، اعتماد یک نظریه جامعه شناختی، ترجمه فاطمه گلابی، تبریز: انتشارات مترجم.
-  ساعی، علی و روشن، تینا (1392)، «تحلیل فازی اعتماد سیاسی استادان دانشگاه»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره هفتم، شماره 2، تابستان 1392.
-  سرایی، حسن و صفیری، نسرین (1388)، «بررسی اعتماد سیاسی دانشجویان: مطالعه دانشجویان دانشگاه امیر کبیر»، مجله جامعه شناسی معاصر، سال اول، شماره چهارم، پاییز 1388.
-  سردار نیا، خلیل‌اله؛ با همکاری حسین قدرتی و علیرضا اسلام (1389)، «تأثیر حکمرانی خوب و سرمایه اجتماعی بر اعتماد سیاسی: مطالعه موردی مشهد و سبزوار»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال پنجم، شماره اول.
-  سریع القلم، محمود (1384)، فرهنگ سیاسی ایران، تهران: فرزان روز.
-  سیاه پوش، امیر (1387)، «فراتحلیل مطالعات سرمایه اجتماعی در ایران»، فصلنامه راهبرد فرهنگ، شماره سوم، پاییز.
-  سید امامی، کاووس و منتظری مقدم، رضا (1391)، «نقش فرهنگ اعتماد و عملکرد نهادهای سیاسی در ایجاد اعتماد سیاسی: بررسی پیمایشی دانشجویان دانشگاه تهران»، فصلنامه انقلاب اسلام، دوره هفتم، شماره 4.
-  شایگان، فریبا (1386)، «بررسی رابطه دین‌داری و اعتماد سیاسی»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
-  فیروزآبادی، سید احمد؛ حسینی، سید رسول و همکاران (1389)، «مطالعه شاخص‌ها و رتبه توسعه اجتماعی در استان‌های کشور و رابطه آن با سرمایه اجتماعی»، رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره 37.
-  قوام، عبدالعلی (1371)، بی‌اعتمادی و نظام سیاسی، جامعه سالم، سال دوم، شماره 6، مهرماه.
-  گیدنز، آنتونی (1377)، پیامدهای مدرنیته، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: مرکز، 1377، چاپ اول.
-  مدیسون، جی. پی. (1378)، اقتصاد سیاسی جامعه مدنی، تهران: نشر سفیر، چاپ اول.
-  ملک پور، علی (1381)، تعارض فرهنگی مردم و دولت در ایران، تهران: نشر آزاد اندیشان.
-  میستال، باربارا (1380)، «بررسی مفهوم اعتماد در میان جامعه‌شناسان کلاسیک»، ناصرالدین غراب، فصلنامه نمایه پژوهش، سال پنجم، شماره 48.
-  ناطق پور، محمدجواد و فیروزآبادی، سید احمد (1385)، «سرمایه اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن در شهر تهران، مجله جامعه‌شناسی ایران»، دوره ششم.
-  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1379)، ارزش‌ها و نگرش‌‎‌های ایرانیان، تهران: دفتر طرح‌‎‌های ملی.
-  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1382)، ارزش‌ها و نگرش‌‎‌های ایرانیان، موج دوم، تهران: دفتر طرح‌‎‌های ملی.
-  ولزل، کریستین؛ اینگلهارت، رونالد و دیترکلینگ­مان، هانس (1382)، «توسعه انسانی، نظریه‌ای درباره تغییر اجتماعی»، هادی جلیلی، تهران: انتشارات طرح ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
-  یوسفی، علی (1379)، «بررسی تطبیقی مشروعیت سیاسی دولت جمهوری اسلامی ایران در سه شهر تهران، مشهد و یزد»، پایان‌نامه دکتری جامعه شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
- Bretzer, Noreen, (2002), How Can Institutions Better Explain Political Trust than Capitals Do, PHD Thesis, University of Gothenburg, Sweden.
- Putnam, R. D. (1993), The prosperous community: Social capital and pwolic life, American prospect, vol 4, No13, pp 35-42.
- Putnam, R. D. (1995), “Tuning in, Tuning out: The Strange Disappearance of Social Capital in America”, PS: Political science & Politics, Vol.28, No.4: 664-683.
- Bourdiea, p. (1986), "The forms of capital", in J. G. Richardson (Ed). Handbook of Theory and Research for the sociology of Education, New York: Landon: Greenwood press.