بازخوانیِ گفتمان اسلام سیاسیِ افغانستان از منظر امام خمینی (ره) (1989-1979م.)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ایران و افغانستان نقش مهمّی در احیاء و اشاعه‌ی گفتمان اسلام سیاسی از دهه‌ی 1980م. تاکنون داشته‌اند. انقلاب اسلامی ایران، یکی از نقاط عطف گفتمان اسلام سیاسی بود و پس از آن، افغانستان با شکست‌دادن شوروی (1988م.) به نقطه‌ی قوّتی برای اشاعه‌ی‌ فرامنطقه‌ای گفتمان مذکور مبدّل شد. طی سال‌های بحرانیِ دهه-ی مذکور، نهضت مقاومت افغانستان مورد توجّه امام خمینی (ره) قرارگرفت. وی، ضمن بازتعریف و اشاعه‌ی فراملّیِ گفتمان اسلام سیاسی ایران، معتقد به وضعیت نامطلوب رهیافت اسلام‌خواهی در بسیاری از کشورهای اسلامی بودند؛ درحالی که اسلام سیاسی ملت ایران، از منظر امام (ره)، الگوی مناسب و موفق اسلام‌خواهی در جهان اسلام بود که دارای ظرفیت و توانایی اشاعه‌ و صدور نرم به سایر کشورها بود. الگوی مذکور، صرفاً بر پایه‌ی مذهب استوار نبود، بلکه ایرانیت و گستره‌ی تمدن ایرانی را نیز دربرداشت. از این‌رو، سؤال اصلی این نوشتار آن است که گفتمان اسلام سیاسیِ افغانستان در دهه‌ی 1980م. از نظر امام خمینی (ره)، دارای چه ویژگی‌هایی بوده است. نویسندگان مقاله‌ با استفاده از روش تحلیل متن گفتمانی درصدد پاسخ به این سؤال برآمده‌اند. فرضیه پژوهش حاضر از این قرار است که امام خمینی (ره)، اسلام‌خواهی، جهاد و بیگانه‌ستیزی را از مهم‌ترین ویژگی‌های بارز و مثبت نهضت مقاومت افغانستان می‌دانستند. امّا به خاطر تفرّق و چنددستگیِ گفتمان اسلام سیاسی در افغانستان، ایشان بر وحدت کلمه در این کشور تأکید داشتند. یافته-های پژوهش حاکی از آن است که امام خمینی (ره) از منظر الگوی ایرانیِ اسلام سیاسی به اسلام سیاسی افغانستان نظر داشته است.

کلیدواژه‌ها


-   اکوانی، حمداله و منصورخانی، زینب­شکوه (1395)، «مردم­سالاری دینی در گفتمان اسلام سیاسی؛ بررسی اندیشه امام خمینی(ره) و ابوالاعلی مودودی»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال 6، شماره 19 (تابستان): 20-1.
-   انصاری، منصور (1386)، «اسلام سیاسی: زمینه­ها و پیشگامان»، فصلنامه متین، شماره 34 و 35 (بهار و تابستان): 28-5.
-   ایزدی، جهانبخش (1395)، «اسلام سیاسی و نظم امنیتی غرب آسیا»، فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل، سال 9، شماره 35 (پاییز): 67-45.
-   تقی­لو، فرامرز (1386)، «شکاف شیعی- سنّی در اسلام سیاسی و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 10، شماره 37 (پاییز): 546-529.
-   توانا، محمدعلی و علی­پور، محمود (1394)، «اسلام سیاسی انقلاب ایران در فضای مجازی چندلایه و متکثّر: رخ­نمایی بر اساس تفاوت»، فصلنامه پژوهش­های سیاست اسلامی، سال 3، شماره 7 (بهار و تابستان): 62-37.
-   جرجیس، فواز ای (1382)، آمریکا و اسلام سیاسی، ترجمه سیدمحمد کمال سروریان، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی غیرانتفاعی.
-   جمشیدی­راد، محمدصادق و سیدمحمدرضا محمودپناهی (1391)، «مفهوم اسلام سیاسی در انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال 2، شماره 5 (زمستان): 149-127.
-   الخضندر، سامی (1390)، جنبش‌های اسلام سیاسی و روابط بین‌الملل؛ از نظریه تا عمل، بیداری اسلامی در گستره سیاست جهانی؛ درآمدی تحلیلی بر اسلام سیاسی، تهیه و تدوین: غلامرضا خواجه­سروری، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
-   داوودی، علی­اصغر (1389)، «نظریه گفتمان و علوم سیاسی»، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال 2، شماره 8 (تابستان): 74-51.
-   رهدار، احمد (1391)، «تفاوت­های تفسیری انقلاب اسلامی و غرب از مفهوم اسلام سیاسی»، فصلنامه پانزده خرداد، دوره 3، سال 10، شماره 34 (زمستان): 82-51.
-   روآ، الیویه (1369)، افغانستان، اسلام و نوگرایی سیاسی، ترجمه­ ابوالحسن سرو مقدم، مشهد: انتشارات معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
-   ­­­­­روآ، الیویه (1379)، «اسلام سیاسی در افغانستان»، مجله­ی گفتگو، شماره 29 (پاییز): 146-129.
-   سجادی، سیّدعبدالقیوم (1388)، گفتمان جهانی­شدن و اسلام سیاسی در افغانستانِ پساطالبان، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
-   سردارنیا، خلیل­اله (1392)، «تحلیل اسلام سیاسی از منظر هویت مقاومتی و برنامه­ای در عصر جهانی­شدن»،فصلنامه پژوهش­های راهبردی، سال 1، شماره 4 (بهار): 76-57.
-   سعید، بابی (1379)، هراس بنیادین: اروپامداری و ظهور اسلام­گرایی، ترجمه غلامرضا جمشیدی­ها و موسی عنبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   السیّد، رضوان (1383)، اسلام سیاسی معاصر در کشاکش هویّت و تجدّد، ترجمه مجید مرادی، تهران: انتشارات باز.
-   شیرودی، مرتضی و سیدمحمد عابدی (1390)، «بنیادگرایان اسلامی در آسیای مرکزی و قفقاز با رویکرد اسلام سیاسی ایران و عربستان»، فصلنامه سخن تاریخ، سال 5، شماره 12 (بهار): 97-81.
-   طیبی، بسام (1389)، اسلام سیاسی، سیاست جهانی و اروپا، ترجمه محمود سیفی پَرگو، قم: انتشارات دانشگاه امام صادق (ره).
-   عباس­تبار مقری، رحمت (1392)، «گفتمان بیداری اسلام سیاسی (راهکاوی احیای اسلام سیاسی در اندیشه و عمل امام خمینی(ره))»، فصلنامه مطالعات بیداری اسلامی، سال 2، شماره 4 (پاییز و زمستان): 130-111.
-   علی­پور گرجی، محمود (1393)، «گفتمان اسلام سیاسی در انقلاب اسلامی»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال 8، شماره 27 (تابستان): 78-61.
-  غلامرضا کاشی، محمّدجواد (1392)، «اسلام سیاسی؛ ظهور یوتوپیک، حیات ایدئولوژیک و چشم­اندازها»، مجلّه­ی مطالعات اجتماعی ایران، دوره­ی 7، شماره 3 (پاییز): 127-100.
-   فوزی، یحیی (1395)، «بررسی تطبیقی گفتمان­های اسلام سیاسی معاصر با گفتمان امام خمینی»، در مجموعه مقالات برگزیده همایش بین­المللی گفتمان اسلام سیاسی امام خمینی و جهان معاصر، جلد اول، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
-   قاسمی، بهزاد (1393)، «تحلیل ژئوپلیتیک اسلام سیاسی و تأثیر انقلاب اسلامی»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال 15، شماره 1 (بهار): 30-5.
-   قاسمی، بهزاد و قاسمی، مصطفی (1395)، «خوانشی از اندیشه امام خمینی(ره) و راشدالغنوشی پیرامون اسلام سیاسی»، پژوهش­نامه انقلاب اسلامی، سال 6، شماره 2 (پاییز): 120-101.
-   کلانتری، صمد و همکاران (1388)، «تحلیل گفتمان: با تأکید بر گفتمان انتقادی به‌عنوان روش تحقیق کیفی»، مجله جامعه­شناسی، سال 1، شماره 4 (پاییز): 28-7.
-   لوئیس، برنارد (1378)، زبان سیاسی اسلام، ترجمه غلامرضا بهروز لک، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
-   محسنی، محمدجواد (1391)، «جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف»، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، سال 3، شماره 3 (تابستان): 86-63.
-   مفیدنژاد، سیّدمرتضی (1388)، «انقلاب اسلامی ایران و تأثیر آن بر اسلام سیاسی در ترکیه»، مجلّه­ی ره­آورد سیاسی، سال 7، شماره 26 و 27 (زمستان و بهار 1389): 52-27.
-   منوچهری، عباس (1387)، رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران: انتشاران سمت.
-   موسوی خمینی، سیّد روح­الله (1389)، صحیفه امام، (نسخه دیجیتالی)، جلدهای 4، 6، 8، 12، 13، 14، 15، 16، 17، 18، 19، 20، 21، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-   میراحمدی، منصور و اکرم شیری (1388)، «عدالت سیاسی در گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی»، فصلنامه علوم سیاسی، سال 12، شماره 48 (زمستان): 90-63.
-   نظری، محمدعلی (1393)، «اسلام­گرایان در افغانستان، ویژگی­ها و چالش­ها»، پژوهش­های منطقه­ای، شماره 5 (پاییز): 122-95.
-   های، کالین (1395)، درآمدی انتقادی بر تحلیل سیاسی، ترجمه­ احمد گل­محمدی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات نشر نی.
-   هزاوه­ای، سیدمرتضی (1391)، «انقلاب اسلامی، بیداری اسلامی و آینده اسلام سیاسی در منطقه»، فصلنامه پژوهش­های انقلاب اسلامی، سال 1، شماره 4 (پاییز): 143-113.
-  Crews, Robert D. & Tarzi, Amin (2008), Taliban and the Crisis of Afghanistan, the United States of America: Harvard University Press.
-  Brown & Yule, G (1983), Discourse Analysis, Cambridge University Press.
-  Fairclough, N (1992), Discourse and Social Change,Cambridge. Polity Press.