اخلاق جنگ از دیدگاه امام خمینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشجوی دکترای سیاستگذاری فرهنگی دانشگاه بین‌المللی امام رضا

چکیده

در میان سه سنّت عمده‌ی اخلاق جنگ، نظریه‌ی جنگ عادلانه بیش از همه مورد توجه قرار گرفته و تحقیقات در حوزه‌ها و مباحث آن، شتاب و وسعت قابل توجهی یافته است. در این مقاله، عرضه‌ی سؤالات بنیادین این حوزه بر اندیشه‌ی امام خمینی(ره) و بازسازی آرای ایشان در این زمینه است. لذا پس از مرور سنت‌های مزبور و با ارائه‌ی قرائتی مبتنی بر روش درون‌فهمی از آثار و بیانات امام خمینی(ره)، استدلال خواهد شد که آراء ایشان در خصوص اخلاق جنگ با سنت جنگ عادلانه شباهت بیشتری دارد؛ این تشابه در مباحث مربوط به آغاز جنگ (دلایل عادلانه، نیّت صحیح، مراجع ذی‎صلاح تصمیم‌گیری، جنگ به عنوان آخرین حربه) و حین جنگ (تفکیک و تمییز افراد دخیل در جنگ و بی‌گناهان) و خاتمه‌ی جنگ (رعایت حقوق مردم دولت شکست خورده، مجازات متجاوزین و خاطیان، تأسیس حکومت مردمی و پایان دادن به اشغال‌گری) مشاهده می‌شود. ولی رویکرد نیت‌مدار،  فضیلت‌محور و تکلیف‌مدارِ امام خمینی(ره) در حوزه‌ی اخلاق باعث شده تا آرای ایشان با قواعد و اصول نتیجه‌مدارِ متفکران سنت جنگ عادلانه در حوزه‌هایی نظیر تناسب (سنجش سود و زیان ورود به جنگ)، شرط احتمال موفقیت (در صورت مبادرت به جنگ) و تأثیر دوگانه‌ی جنگ (سنجش میزان تلفات از میان افراد بی‌گناه نسبت به دستاوردهای حملات) مباینت داشته باشد. البته شباهت‎ها و توازی‎های آرای امام خمینی(ره) با سنت مزبور، لزوماً از شباهت محتوایی و مبنایی حکایت نمی‌کند و حداقل قسمتی از آن به منابع مشترک آرای امام و سنت مذکور برمی‎گردد.

کلیدواژه‌ها


-   استیری، اکرم (1392)، شرایط دفاع مشروع از دیدگاه امام خمینی(ره)‏‏ ‏‏‏و حقوق بین‌‌الملل، در: دفاع مشروع، بررسی فقهی مسئله‌ی ترور از دیدگاه امام خمینی(س)،قم: مؤسسه چاپ و نشر عروج، 534-517.‏
-   جعفری، سید اصغر (1392)، دفاع مشروع در منظر امام خمینی(ره) و حقوق بین الملل، در :دفاع مشروع، بررسی فقهی مسئله‌ی ترور از دیدگاه امام خمینی(س)،قم: مؤسسه چاپ و نشر عروج، 346-327.
-   جمشیدی، محمدحسین (1383)، «امام خمینی و تکلیف گرایی در جنگ»،  نگین ایران، دوره 1، شماره 4، بهار،  19-5.
-   حاج اسماعیلی، محمدرضا؛ حبیب‎اللهی، مهدی (1391)، «بررسی نظری اخلاق جنگ در قرآن و حدیث»، فصلنامه‌ی علمی- پژوهشی پژوهش‌نامه‌ی اخلاق، سال 5، بهار 1391، شماره 15: 56-31.
-   خسروی، علیرضا (1396)، «سرشت انسان و چرایی جنگ در مکتب امام خمینی (ره)»، فصلنامه سیاست، دوره 47، شماره 2، تابستان، 368-351.
-   صالحی نجف‌آبادی، نعمت‎الله (1382)، جهاد در اسلام، تهران: نشر نی.
-   فصیحی، عبدالخالق (1392)، شرایط دفاع مشروع از دیدگاه امام و حقوق بین الملل، در :دفاع مشروع، بررسی فقهی مسئله‌ی ترور از دیدگاه امام خمینی(س)، قم: مؤسسه چاپ و نشر عروج، 293-310.
-   قاسمی، محمدعلی (1392)، «تحلیلی از جایگاه جهاد و جنگ در اندیشه امام خمینی»، پژوهشنامه دفاع مقدس،سال دوم، شماره 7، پاییز.
-   محمودی، فاطمه (1392)، دفاع مشروع از دیدگاه امام خمینی و فقهای شیعه، در : دفاع مشروع، بررسی فقهی مسئله‌ی ترور از دیدگاه امام خمینی(س)، قم: موسسه چاپ و نشر عروج، 115-92.
-   موسوی خمینی، روح الله (1391)، رساله توضیح المسائل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-   موسوی خمینی، روح الله (1392)، ترجمه تحریرالوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.    
-   موسوی خمینی، روح‌الله (1378)، صحیفه‌ی امام: مجموعه آثار امام خمینی(س) (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها) تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، مجلدات مختلف.
-   واحدجوان، وحید (1390)، اخلاق جنگ و صلح در اسلام، تهران: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
-   Bellamy, A. (2008), “The responsibilities of victory: Jus Post Bellum and the Just War”, Review of International Studies, 34(4), 601-625.
-   Carsten. Stahn (2008), "JUS POST BELLUM: MAPPING THE DISCIPLINE(S)" in Carsten Stahn, Jann Kleffner eds. Jus post bellum: towards a Law of Transition from Conflict to Peace,The Hague: T.M.C. Asser Press, 93-112
-   Estiri, Akram (2013), “Requirements of legitimate defense according to International Law and Imam Khomeini”, in: Legitimate Defense: Jurisprudential elucidation of terrorism in the thought of Imam Khomeini (collected papers), Qom: Uruj Institute for compilation and publications, 517-534. (In Persian)
-   Estrella, Iceal Averroes E. (2012), “On the Ethics of War”, KRITIKE: An Online Journal of Philosophy; June, Vol. 6. Issue 1: 67-84.
-   Fasihi, Abdolkhaleq (2013), “Requirements of legitimate defense according to International Law and Imam Khomeini”, in: Legitimate Defense: Jurisprudential elucidation of terrorism in the thought of Imam Khomeini (collected papers), Qom: Uruj Institute for compilation and publications, 293- 310. (In Persian)
-   Fiala, A. (2014),Pacifism”, in: Stanford Encyclopedia of Philosophy), available online at: https://plato.stanford.edu/entries/pacifism/
-   Haj Esmaili, Muhammad Reza, Habibollahi, Mahdi (2012), “Theoretical investigation of ethics of war in Quran and Hadith”, Pazhuheshnameh-ye Akhlaq Journal, vol. 5, Spring, no. 15: 31-56. (In Persian)
-   Jafari, Seyyed Asghar (2013), “Legitimate defense according the legal perspective of Imam Khomeini and International Law”, in: Legitimate Defense: Jurisprudential elucidation of terrorism in the thought of Imam Khomeini (collected papers), Qom: Uruj Institute for compilation and publications, 327-346. (In Persian)
-   Jamshidi, Muhammad Hossein (2004), “Imam Khomeini and the deonotologism in war”, in: Negin-e Iran Journal, vol. 4, spring. 5-19. (In Persian)
-   Khomeini, R. (2006). Sahifeye Nour (Book of light), various vols. Tehran: The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works. (In Persian)
-   Khomeini, R. (2012), Tawzih-ul-masail (Islamic Laws), Tehran: The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works. (In Persian)
-   Khomeini, R. (2013), Translation of Tahrir-ul-wasilah, Tehran: The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works. (In Persian)
-   Khosravi, Ali Reza (2017), “The human nature and etiology of war according to Imam Khomeini”, Faslnameh-ye Siyasat Journal, vol. 42, summer, 359-368.
-   Lazar, Seth (2016), ‘War’, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (summer 2016 Edition), edited by Edward N. Zalta, available online at:http://plato.stanford.edu/archives/sum2016/entries/war/, §4.5
-   Lazar, Seth and Frowe, Helen (eds.) (2017), The Oxford Handbook of Ethics of War, available online at: http://www.sethlazar.xyz/s/Handbook-introduction-offprint.pdf
-   Legenhausen, Muhammad (2008), Islam and Just War Theory, in: Journal of Religious Thought: A Quarterly of Shiraz University, No.27. Spring. 3-34.
-   Mahmudi, Fatemeh (2013), “Legitimate defense according to Imam Khomeini and Shiite jurisprudents”, in: Legitimate Defense: Jurisprudential elucidation of terrorism in the thought of Imam Khomeini (collected papers), Qom: Uruj Institute for compilation and publications, 91-115. (In Persian)
-   O’Meara, Richard M.  (2011), ” Jus Post Bellum: Reflections on the Right Way to End a War”, Journal on Terrorism and Security Analysis, spring 2011, available online at: http://satsa.syr.edu/2011/04/25/jus-post-bellum-reflections-on-the-right-way-to-end-a-war-by-richard-omeara/
-   Orend, Brian (2014), “War”, Stanford Encyclopedia of Philosophy, First published Fri Feb 4, 2000; substantive revision Thu Jul 28, 2005, available online at: http://web.cs.ucdavis.edu/~rogaway/classes/188/materials/war.pdf
-   Qasemi, Muhammad Ali (2013), “Imam Khomeini on war and Jihad”, in: Pazhuheshnameh-ye defaa-e Moqaddas (Journal of Holy Defense), vol. 2, no. 7, autumn. (In Persian)
-   Salehi Najafabadi, Nematollah (2013), Jihad in Islam, Tehran: Ney Publications. (In Persian)
-   Solomon, N.)2005), “Judaism and the ethics of war”, in: International Review of Red Cross, Vol. 87 No. 858: 295-309.
-   Vahed Javan, Vahid (2011), Ethics of war and peace in Islam, Tehran: Imam Khomeini Education and Research Institute Publications. (In Persian)
-   Walzer, M. (2004), “Just and unjust occupations”, Dissent. 51. 61-63.
-   Walzer, M. (2006), Just and Unjust Wars: A Moral Argument with Historical Illustrations, 4th edition, New York: Basic Books.
-   Williams Jr. Robert E. and Caldwell, Dan (2006), “Jus Post Bellum: Just War Theory and the Principles of Just Peace”, International Studies Perspectives 7, 309–320.