بسترهای کشمکش ایران و عربستان سعودی در بحران سوریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان

2 استاد دانشگاه گیلان

3 دانشیار دانشگاه گیلان

چکیده

تقابل بین ایران و عربستان یک تقابل سنتی با ریشه‌های بسیار قدرتمند است و دو کشور به غیر ایفای نقش در قالب راهبرد دو ستونی هنری کیسینجر پیش از انقلاب اسلامی ایران، نتوانسته‌اند که همگرایی و صلح پایدار را تجربه کنند. بخشی از این کشمکش مربوط به ساختار دینی- مذهبی دو کشور است اما مسئله دین نمی‌تواند توضیح دهنده‌ی شکل‌گیری یا آغاز کشمکش‌های بین این دو کشور باشد. بنابراین پرسش این است که ریشه‌های شکل‌گیری کشمکش بین ایران و عربستان در منطقه و به‌ویژه در بحران سوریه را چه عواملی تشکیل می‌دهند؟
برای بررسی دقیق این کشمکش چهارچوب نظری ژئوپلیتیک به خدمت گرفته شد. مقاله حاضر سعی دارد با اتخاذ چهارچوب نظری ژئوپلیتیکریشه‌های اصلی آغاز کشمکش بین ایران و عربستان در منطقه با تأکید بر بحران سوریه را مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های این پژوهش حاکی است چهار عامل عمده ژئوپلیتیکی «موازنه تهدید»، «رقابت برای کسب هژمونی در منطقه»، «صف‌آرایی در تقابل ژئوپلیتیک دو جبهه غرب و شرق» (جنگ سرد جدید) و در نهایت «محور مقاومت و امتداد ژئوپلیتیک ایران از تهران تا مدیترانه» از مهمترین عوامل آغاز کشمکش بین ایران و عربستان می‌باشند. مؤلفه‌های هویتی- هنجاری نقش کاتالیزورهای تشدید کشمکش بین ایران و عربستان دارند و در قالب دو شکاف عمده مذهبی «شیعه- سنی» و دیگری شکاف ملیتی «فارس- عرب» تجلی می‌یابند.

کلیدواژه‌ها


-   برزگر، کیهان (1388)، «سیاست خارجی ایران از منظر رئالیسم تدافعی و تهاجمی»، فصلنامه بین‌المللی روابط خارجی، سال اول، شماره 1.
بی‌نا (1390)،«نگرانی از جنگ سرد ایران و عربستان»، دیپلماسی ایرانی به نقل از وال استریت ژورنال،
                                                               http://irdiplomacy.ir/fa/news/11943/%D9%86
-   پیک، اندرو (1395)،چرا عربستان به ایجاد یک بحران بزرگ با ایران نیاز دارد، اشراف: مرکز رصد راهبردی اندیشکده‌های استراتژیک. 
-   حافظ‌نیا، محمد رضا و رومینا، ابراهیم (1396)، «تأثیر علائق ژئوپلیتیکی ایران و عربستان در ایجاد چالش‌های منطقه‌ای در جنوب غرب آسیا»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سی و دوم، شماره دوم.
-   حافظ‌نیا، محمدرضا (1389)، «نظریه ساختار ژئوپلیتیکی در حال ظهور جهان»، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 19.
-   دهشیری، محمدرضا و حسینی، سید محمد حسین (1395)، «ژئوپلیتیک منطقه روابط ایران و عربستان»، فصلنامه روابط خارجی، سال هشتم، شماره 1.
-   رادی، اسدالله و شهرام‌نیا، امیرمسعود (1394)، «بحران سوریه و امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال چهارم، شماره 15.
-   سزنک، ژان فرانکو (1394)، نفت خام در ازای گاز طبیعی؛ چشم‌اندازهای سازش میان ایران و عربستان،اشراف: مرکز رصد راهبردی اندیشکده‌های استراتژیک.
-   سیمبر، رضا و قاسمیان، روح‌الله (1393)، «مؤلفه‌های اساسی محیط امنیتی ایران و سوریه»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال سوم، سماره 9.
-   صادقی، سید شمس‌الدین و لطفی، کامران (1394)، «تحلیل مواضع جمهوری اسلامی در قبال بحران سوریه»، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، سال ششم، شماره اول. 
-   فرزندی، عباسعلی (1391)، اهمیت راهبردی سوریه برای جمهوری اسلامی ایران، پرسمان دانشجویی، 13 شهریور ماه.
-   کاویانی راد و همکاران (1392)، تبیین ژئوپلیتیک جهت‌گیری تحولات سوریه، طالقان، همایش جنوب غرب آسیا.
-   کرمی، کامران (1390)،«بهار عربی و عربستان سعودی: آثار و واکنش‌ها»،فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال هیجدهم، شماره 66.
-   کوهکن، علیرضا و تجری، سعید (1393)، «بحران سوریه و سیاست‌های منطقه‌ای عربستان سعودی (2011 تا 2014)»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال سوم، شماره 10.
-   متقی، ابراهیم و سعیدی، ابراهیم (1394)، «بررسی سیاست خارجی ایران در قبلا بحران سوریه»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، سال ششم، شماره 24.
-   متقی، افشین (1394)، «واکاوی زمینه‌های ناسازواری در روابط ایران و عربستان بر پایه‌ی نظریه‌ی سازه‌انگاری»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال سوم، شماره 12.
-   مرادی، اسدالله و شهرام‌نیا، امیر مسعود (1394)، «بحران سوریه و امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال چهارم، شماره 15.
-   مصلی‌نژاد، عباس (1390)، «تحلیل موازنه قدرت ایران در رهیافت رئالیتی و نئورئالیستی»، فصلنامه پژوهش‌های بین‌الملل، شماره 1.
-   نیاکویی، امیر و بهمنش، حسین (1391)، «بازیگران معرض در سوریه: اهداف و رویکردها»، مجله روابط خارجی، شماره 16.
-   Alterman, J (2017), "Russia, the United States, and the Middle East", Center for Strategic & International Studies (CSIS), July 21.
-    Chengu. G (2017), "America Created Al-Qaeda and the ISIS Terror Group",Global Research, 8 November.
-   Chulov. M (2017), "From Tehran to Beirut: Shia militias aim to firm up Iran’s arc of influence", the Guardian, 16 June.
-   Chulov. M (2017), "Iran Changes Course of Road to Mediterranean Coast to Avoid US Forces", The Guardian, 16 May.
-   Farmanfarmaian. R (2012), "Redrawing the Middle East Map: Iran, Syria and the New Cold War", Aljazeera, 15 November.
-   Fisher. M (2016), "How the Iranian-Saudi Proxy Struggle Tore Apart the Middle East",New York Times.
-   ftandilian. G (2017), "New Cold War will hinder US-Russian cooperation in Middle East",Arab Weekly. 3 August.
-   Gause, G (2014), "Beyond Sectarianism: The New Middle East Cold War", Brookings Doha Center Analysis Paper, Number 11.
-   Geranmayeh. E (2016), Is the Iran – Saudi Cold War Heating up?, The New York Times, https://www.nytimes.com/2016/07/28/opinion/is-the-iran-saudi-cold-war-heating-up.html?mcubz=1.
-   Ighani, H (2016), "Managing the Saudi – Iran Rivalry, Council on Foreign Relations", Center for Preventive Action, 25 October.
-    Jahner. A (2012), "Saudi Arabia and Iran: The Struggle for Power and Influence in the Gulf", International Affairs Review, Volume XX, Number 3.
-    Koelbl. S & Shafy. S & Zand. B (2016), Saudia Arabia and Iran: The Cold War of Islam, Spiegel Online, http://www.spiegel.de/international/world/saudia-arabia-iran-and-the-new-middle-eastern-cold-war-a-1090725.html.
-   Nasr. V (2016), “You’re not Muslims!” Iran and Saudi Arabia in new war of words, PRI.
-   Patrick. N (2009), "Nationalism in the Gulf States", the Center for the Study of Global Governance.
-   Rubin. B (2014), "The Geopolitics of Middle East Conflict and Crisis",MERIA Journal Volume 02, Number 03.
-   Wagner. D & Cafiero. G (2017), "Saudi Arabia’s Dark Role in the Syria Conflict",Hoffington Post, 16 October.