انقلاب اسلامی و پیدایش ژئوپلیتیک جدید ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشجوی کارشناسی¬ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

مقاله حاضر بر آن است تا با بیان رویکردها، اندیشه­ها و کنش­های ژئوپلیتیکی ایران قبل و پس از انقلاب، ژئوپلیتیک جدید ایران پس از انقلاب را تبیین نماید. نگارندگان در این مقاله به دنبال این پرسش هستند که وقوع انقلاب اســـلامی چه تحولی در ساختــار ژئوپلیتیک ایران پدید آورد؟ در پاسخ  با بررسی و واکاوای بنیان­های اندیشه­ای و عملی ساختار سیاسی جمهوری اسلامی و اصول اساسی حاکم بر سیاست خارجی کشور این فرضیه را مطرح کرده­ایم که ژئوپلیتیک ایران پس از انقلاب متاثر از مفاهیم و استراتژی­هایی چون صدور انقلاب، تشکیل امت واحده اسلامی، نه شرقی ـ نه غربی، آمریکا ستیزی، اسراییل ستیزی، دفاع از مظلومان و آزادیخواهان جهان، حمایت از جنبش­های آزادی­بخش، ام­القری شدن و خروج از پیمان سنتو و ورود به پیمان عدم تعهد ماهیتی انبساطی پیدا کرده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که ژئوپلیتیک ایران در دوران پهلوی دوم به نیابت از آمریکا و متاثر از استراتژی­های این کشور، ماهیتی وابسته و موقعیتی محلی داشت. در این میان وقوع انقلاب اسلامی سبب شد تا ژئوپلیتیک ایران سرشتی مستقل و ابعادی جهانی پیدا کند.

کلیدواژه‌ها


-    ازغندی، سیدعلی­رضا( 1386)روابط خارجی ایران 135- 1320، تهران، قومس، چاپ هفتم.
-    امام خمینی، سید روح الله (1388)، ولایت فقیه، تهران، نشر عروج.
-    __________ (1385)، صحیفه­امام، جلدهای 3،2،12،15،19،6 تهران، نشر عروج.
-    حافظ­نیا، محمدرضا (1384)، نقش استراتژیک خلیج فارس و تنگه هرمز، تهران، سمت.
-    __________ (1385)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد، انتشارات پاپلی.
-    __________ (1388)، جزوه درس اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، منتشر نشده.
-    حسینیان، روح‏الله؛ (1383) چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران 1356-1343، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-    دادس، کلاوس (1384) ژئوپلیتیک در جهان متغیر، ترجمه زهرا احمدی پور و عطاءالله عبدی، تهران نشر: بلاغ دانش.
-    زارعی، بهادر(1390) تحلیل تئوری امت در قلمرو جغرافیای سیاسی اسلام، فصلنامه سیاست- مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی پاییز شماره 3دوره 41.
-    شیرودی، مرتضی(1383 ) انقلاب اسلامی ایران و جنبش­های جهان اسلام، تهران، نشریه رواق اندیشه، شماره 30.
-    عالم، عبدالرحمن(1373) بنیادهای علم سیاست، تهران، نشر نی.
-    علومی، ابراهیم(1387)، بحران گروگان­گیری و تحریم ایران، تهران، فصلنامه راهبرد، سال هفدهم، شماره چهل و هفتم.
-    فاضلی­نیا، نفیسه(1385)، ژئوپلتیک شیعه و مسئله امنیت ملی ایران، فصلنامه شیعه شناسی، سال چهارم، شماره 13.
-    فونتن، آندره(1362)؛ یک بستر و دو رویا، ترجمة عبدالرضا هوشنگ­مهدوی، تهران، نشر نو.
-    فیرحی، داوود(1382) نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
-    کاویانی‌راد، مراد و بویه، چمران(۱۳۹۱)جایگاه مفهوم فضای حیاتی در شکل­گیری سیاست خارجی عراق، فصلنامه ژئوپلیتیک شماره ۲۵ سال هشتم، شماره اول.
-    کیهان پنجشنبه 28تیر 1358شماره10761.
-    کیهان شنبه 15 دی 1358شماره 10898.
-    کیهان شنبه 8اسفند1357ص2.
-    کیهان یکشنبه 16اردیبهشت 1358 شماره 10699.
-    کیهان یکشنبه 16خرداد58ص3و4 شماره 10725.
-    کیهان یکشنبه29بهمن1357ص10.
-    کیهان1357 شماره 10660.
-    کیهان1358شماره 10668.
-    گازیوروسکی، مارک(1371)؛ سیاست خارجی امریکا و شاه، ترجمه فرید ناظمی، تهران.
-    گر رابرت تد(1388)چرا انسانها شورش می کنند؟، ترجمه علی مرشدی‌زاد، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
 لاریجانی، محمد جواد(1375) حکومت اسلامی و مرزهای سیاسی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره دوم، زمستان.
-    لاکوست، ایو و ژیبلن، بتریس.(1378).عوامل و اندیشه‌ها در ژئوپلیتیک.ترجمه علی فراستی. تهران، نشر امن.
-    لطفیان، سعیده(1380)؛ ارتش و انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.
-    مجتهدزاده، پیروز (1381)، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران، سمت.
-    مسعودی­فر، جلیل(1382)، حفظ فرهنگ ایرانی - اسلامی در فرایند جهانی شدن، قم، مجموعه مقالات همایش جهانی شدن و دین.
-    مشیرزاده، حمیرا و مصباح، احسان(1390) موضوع اسراییل در گفتمان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه روابط خارجی، سال سوم، شماره اول. 
-    مطهری، مرتضی(1364) امامت و رهبری، نشر صدرا.
-    موسوی، میرطیب؛ و امینی، علی­رضا(1370)؛ نفت سیاست اقتصاد، تهران، نشر خط سوم.
-    هوشنگ­مهدوی، عبدالرضا(1375)؛ سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، تهران، نشر البرز
 
-       Cecil, V. Crabb, Jr(1972) American Foreign Policy in the Nuclear Age; New York: Harper & Row.
- Connelly Matthew(2002) A Diplomatic Revolution: Algeria's Fight for Independence and the Origins of the Post-Cold War Era. New York and London: Oxford University Press,
- Freeden, Michael(2003)  Ideology: A Very Short Introduction, Oxford. Chapter 1
- Gardet,Louis(1984) Islam’s men,Mentality of Approaches, Brussels, edition complexes.
- Gary R. Donato(2005) A Differentiated Assessment of U.S. National Interests (case Study in Presidential Dominance) University of Connecticut,
- Goodwin Jeff (2001), No Other Way Out: States and Revolutionary Movements, 1945-1991. Cambridge University Press, , p.5
- Holt, P. M.; Lambton Ann K. S., Lewis Bernard (1977) Cambridge History of Islam, Vol. 2. Cambridge University Press.
- http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=1691219/05/1390 بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان
- http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3040خطبه‌هاى نماز جمعه تهران‌ 25/۰۹/1379
- http://pe.ria.ru/articles/20081030/118033659.html سپاه پاسداران مخالف بهبود روابط ایران و آمریکاست 09 / 08 / 1387
- http://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
- http://www.irdc.ir/fa/content/12477/default.aspx بازخوانی سخنرانی آیت‌الله دکتر محمدحسین بهشتی: سیاست نه شرقی، نه غربی» به چه معناست؟ 7/02/1390
- http://yalasarat.com/vdcicpaw2t1ay.bct.html در حمایت از جنبش های آزادیبخش هرچقدر کار کنیم کم است پنجشنبه ۱۴ بهمن ۱۳۸۹
- James Durney, The Volunteer: Uniforms, weapons and history of the Irish Republican Army 1913-1997, pg. 8.
- Johnson, Chalmers A(1982) Revolutionary change University of Paris.
- Lahtinen, Mikko (2009) Politics and Philosophy: Niccolò Machiavelli and Louis Althusser's Aleatory Materialism.Koninklijke Brill NV,Leiden,Netherland.
- Moore, Bob(2000) Resistance in Western Europe , Publication: Oxford, England
- Pesqueux Yvon (2002) ideology and organization, Author manuscript, published in "Developing philosophy of management - crossing frontiers, Oxford : United Kingdom "
- Skocpol,Theda(1979) States and Social Revolutions, Cambridge:Cambridge University Press
- Zimmermann,Matilde (2000)Sandinista: Carlos Fonseca and the Nicaraguan Revolution Duke University Press Books