علت‌شناسی اعتصاب مطبوعات در دوره دولت جعفر شریف‌امامی(مهر 1357) و جایگاه آن در روند شکل‌گیری انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

2 دانشیار گروه تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی

3 کارشناس‌ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی

چکیده

مطبوعات پرشمارگان ایران در روزهای پرحادثه مهر ماه سال 1357 برای نخستین بار در تاریخ مطبوعات این سرزمین، جهت کسب تضمین آزادی خود از سوی دولت، دست به اعتصابی سراسری و تاثیرگذار زدند. پژوهش حاضر با جستجو در منابع متنوع و به ویژه نشریات آن زمان و با بهره‌گیری از روش توصیفی و تبیینی درصدد پاسخ به این پرسش است که چه عللی در زمینه‌سازی و شکل‌گیری این اعتصاب نقش داشتند؟ در این مقاله این فرضیه مطرح است که در اعتصاب مطبوعات، برخلاف ظاهر، حضور نظامیان در تحریریه نشریات نه علت تام، که فقط جرقه شکل‌گیری اعتصاب بود و در لایه‌های این اعتصاب، علل دیگری قابل ردیابی است. این نوشتار در نهایت به این جمع‌بندی رسیده که اعتصاب مطبوعات را باید حاصل کشمکش تاریخی و همیشگی اصحاب مطبوعات و حاکمیت در دوره پهلوی تلقی کنیم که در کنار دو عامل دیگر، «حضور تشکلی به نام سندیکای نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات» و «فضای مبارزاتی و انقلابی سال 1357»، زمینه‌های چنین واکنشی را محقق کرد. به اضافه اینکه بهانه لازم برای شکل‌گیری اعتصاب، حضور ماموران نظامی در تحریریه اطلاعات و کیهان بود؛ این اقدام بدون هماهنگی و برخلاف میل دولت وقت بود و نشان از اختلاف نظر جدی در ارکان تصمیم‌گیرنده کشور داشت. این عوامل در کنار عواملی مثل «بی‌نتیجه بودن سایر اقدامات اصحاب مطبوعات در برابر فشار حکومت» و «خواست عمومی جامعه و نیاز مطبوعات به حرکتی انقلابی» به شکل‌گیری و تداوم اعتصاب اصحاب مطبوعات منجر شد.

کلیدواژه‌ها


-     استمپل، جان.دی (1377)، درون انقلاب ایران (ترجمه منوچهر شجاعی)، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
-     الگار، حامد (1360)، انقلاب اسلامی در ایران (ترجمه مرتضی اسعدی و حسن چیذری)، تهران: قلم.
-     بازرگان، مهدی (1363)، انقلاب ایران در دو حرکت، تهران: مهندس مهدی بازرگان.
-     باقی، عمادالدین (1373)، تحریر تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی ایران (مجموعه برنامه داستان انقلاب از رادیو بی.بی.سی)،  تهران:  نشر تفکر.
-     بریر، کلر و پیر بلانشه (1358)، ایران: انقلاب به نام خدا(ترجمه قاسم صنعوی)، تهران: کتاب سحاب.
-     بهنود، مسعود (1369)، از سیدضیاء تا بختیار (دولت‌های ایران از اسفند 1299 تا بهمن 1357)، تهران: جاویدان.
-     پارسونز، آنتونی (1363)، غرور و سقوط (ترجمه منوچهر راستین)،  تهران: هفته.
-     جوانرودی، یونس (: مهدی سحابی) (1359)، تسخیر کیهان، تهران: حاشیه.
-     خوشزاد، اکبر (1390)، آخرین مجلس مشروطه: دوره بیست و چهارم مجلس شورای ملی و انقلاب اسلامی، تهران: سوره مهر.
-     راجی، پرویز (1364)، خدمتگزار تخت طاووس (ترجمه ح. ا. مهران)، تهران: اطلاعات.
-     سفری، محمدعلی (1377)، قلم و سیاست، ج3، تهران: پروین- نامک.
-     صفحاتی از تاریخ معاصر ایران (اسناد نهضت آزادی ایران) (1362)، ج9: دفاتر اول تا سوم و ج11، تهران: نهضت آزادی ایران.
-     فوران، جان (1377)، مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب)(ترجمه احمد تدین)، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
-     کدی، نیکی (1375)، ریشه‌های انقلاب ایران (ترجمه عبدالرحیم گواهی)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-     کوهستانی‌نژاد، مسعود(1383)، اسناد و گزارش‌های گروه‌ها، انجمن‌ها و اتحادیه‌های مطبوعاتی: از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
-     مطبوعات عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک (1385- 1379)، 10ج، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
-     امیرانی، علی‌اصغر (1357)، «اعتصاب دسته‌جمعی مطبوعات علیه سانسور: گوشه‌ای از مذاکره با نخست‌وزیر و نتیجه مهمی که از این آزادی باید گرفت»، مجله خواندنی‌ها، سال39، ش6، 29.
-     امیرانی، علی‌اصغر (1357)، «سلام برآزادی، درود بر آرامش»، خواندنی‌ها، سال39، شماره 6، 29.
-     بلوری، محمد (1376)، «اعتصاب اول مطبوعات»، پژوهشنامه تاریخ مطبوعات ایران، شماره 1.
-     بهشتی‌پور، مهدی (1375)، «تشکل‌های صنفی مطبوعات»، ماهنامه کلک، شماره 84.
-     بهشتی‌پور، مهدی (1372)، «مطبوعات ایران در دوره پهلوی»، فصل‌نامهرسانه، سال4، شماره 4- 2.
-     پاکدامن، ناصر (1357)، «از دگرسانسوری تا خودسانسوری»، روزنامه کیهان، شماره 10589، 26.
-     حاج‌سیدجوادی، علی‌اصغر (1357)، «پیام همگام»، نشریه جنبش، شماره 9، 20.
-     حیدرعلی، محمداسماعیل (: محمد حیدری) (1384)، «واکاویاعتصاب‌های مطبوعاتی 57»، روزنامه شرق، شماره 694.
-     حیدری، محمد (1373)، «بررسی ساختار بیرونی و درونی اعتصاب مطبوعات»، فصل‌نامه گزارش، شماره 43.
-     سفری، محمدعلی (1357)، «چرا اعتصاب کردیم و چگونه پیروز شدیم؟(3- 1)»، روزنامه اطلاعات، شماره 15734، 15735 و 15737، 24، 25 و 27 .
-     مجابی، جواد (1357)، «ز آزادی سخن در حلقه زنجیر»، روزنامه اطلاعات، شماره 15738.
-     مرزبان، رضا (1357)، «تب اعتصاب، اوج بحران»، مجله فردوسی، شماره 3.
-     مهدیان، حسین (1388)، «ماجرای اعتصاب دو ماهه مطبوعات در سال 57»، مصاحبه‌گر: علی البرزی، روزنامه جوان.
-     نظری، داریوش (1357)، «اعاده شرف از دست رفته»، روزنامه اطلاعات، شماره 15738.
-     آیندگان، از مهر تا آبان 1357.
-     اطلاعات، از مهر تا آبان 1357.
-     پیغام امروز، از مهر تا آبان 1357.
-     جنبش(زیرزمینی)، از مهر تا آبان 1357.
-     خبرنامه سازمان خبرگزاری پارس(محرمانه)، از مهر تا آبان 1357.
-     خواندنی‌ها، از مهر تا آبان 1357.
-     دنیا، از مهر تا آبان 1357.
-     رستاخیز، از مهر تا آبان 1357.
-     فردوسی، از مهر تا آبان 1357.
-     کیهان، از مهر تا آبان 1357.
-     مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد شماره 02606067 و 02606068.
-     موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، اسناد شماره پ05638900، پ05639000، پ5639100، پ5639200، پ5639300 و پ5639400.
-     دوره 24، شهریور 1356، جلسه 155 و از مهر تا آبان 1357.
-     طالعی، جواد(2009م)، «ستار لقایی چرا دروغ می‌گوید؟»، سایت شهروند، 19 فوریه 2009م، به آدرس:
-     گوران، فیروز(1390)، «ناگفته های فیروز گوران از اعتصاب مطبوعات(3): اعتصاب بزرگ اشتباه بود»، سایت تاریخ ایرانی، مصاحبه‌گر: سرگهبارسقیان، 11 تیر 1390، به آدرس: