عدالت و مصلحت در فلسفه سیاسی امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع)

2 دانشجوی دکتری رشته‌ی علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

عدالت و مصلحت دو موضوع از مهم‌ترین موضوعات فلسفه‌ی سیاسی است که ربط این‌دو با هم هم‌واره ذهن بسیاری از فیلسوفان سیاست را به خود مشغول داشته است. فلسفه‌ی سیاسی حکمت متعالیه یکی از مناسب‌ترین بسترهایی است که این موضوع می‌تواند در آن مورد بررسی قرار گیرد. امام خمینی رحمه الله از برجسته‌ترین متفکران این دستگاه فلسفی هستند که به‌نوعی با رهبری جمهوری اسلامی ایران، زمینه‌ی احیای هر دو مفهوم عدالت و مصلحت ـ هم در مباحث فلسفه‌ی سیاسی و هم در عرصه‌ی اجرایی و حکومتی ـ را فراهم کردند.
در این مقاله سعی شده است تا سؤال «چیستی نسبت میان عدالت و مصلحت در دستگاه فلسفه‌ی سیاسی امام خمینی رحمه الله» و با استفاده از روش تفسیری متن‌محور مورد بررسی قرار گرفته و به واکاوی مفاهیم عدالت و مصلحت در اندیشه‌ی ایشان پرداخته و رابطه‌ی این دو مفهوم را با یکدیگر بر اساس مبانی فکری ایشان طراحی و ارائه کند.
در انتها مشخص می‌شود که برمبنای فلسفه‌ی سیاسی امام خمینی و با تکیه بر مبانی فکری ایشان مشخص می‌شود که عدالت هم‌واره محور مصلحت بوده و مصلحت در دایره‌ی تحقق عدالت است که صورت می‌پذیرد. پس عدالت است که مصلحت مردم را برمی‌آورد و در پرتو آن‌ مردمان می‌توانند به صلاح و سداد دست یابند.

کلیدواژه‌ها


-  قرآن کریم.
-  نهج‌البلاغه
-  اشتراوس، لئو و کراپسی، جوزف (1373)، نقد نظریه‌ی دولت جدید، ترجمه: احمد تدین، تهران: کویر، چاپ اول.
-  انصاری، شیح مرتضی (1428 ه.ق)، کتاب المکاسب، جلد 2، قم: مجمع الفکر الإسلامی، الطبعه الحادی عشر.
-  بهشتی، سیدمحمدحسین و دیگران (1390)، شناخت اسلام، تهران: نشر بقعه، چاپ دوم.
-  جمشیدی محمّدحسین (1380)، نظریه‌ی عدالت از دیدگاه فارابی، امام خمینی(ره) و شهید صدر، تهران: پژوهشکده‌ی امام خمینی(ره)، چاپ اول.
-  حرانی، ابومحمد حسن (ابن شعبه) (1385)، تحف العقول عن آل‌الرسول صلی‌اللّه علیهم، ترجمه: صادق حسن‌زاده. قم: انتشارات آل علی، چاپ پنجم.
-  حسینی، سید علی (1380)، «نظریه‌ی مصلحت از دیدگاه امام خمینی(ره)»، تهران: پژوهشنامه‌ی حقوق اسلامی، شماره‌ی 5.
-  حکیمی، محمدرضا (1382)، جامعه‌سازی قرآنی، تهران: اتشارات دلیل ما، چاپ پنجم.
-  حکیمی، محمدرضا و دیگران (1384)، الحیات، جلد 6، ترجمه: احمد آرام، تهران: انتشارات دلیل ما، چاپ ششم.
-  خامنه‏ای، سید محمّد (1372)، «اصول تفسیری و هرمنوتیک قرآنی نزد ملّاصدرا»، خردنامه‌ی صدرا، شماره‌ی 18.
-  خمینی، امام روح‌الله (1415ه.ق)، بدائع الدر فی قاعده نفی الضرر، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، الطبعه الثالث.
-  خمینی، امام روح‌الله (1374)، المکاسب المحرمه، جلد 1،  تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، الطبعه الأولی.
-  خمینی، امام روح‌الله (1375)، التعادل و التراجیح، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، الطبعه الأولی.
-  خمینی، امام روح‌الله (1376)، شرح دعای سحر، ترجمه: سید احمد فهری، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ سوم.
-  خمینی، امام روح‌الله (1377)، شرح حدیث جنود و عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ چهارم.
-  خمینی، امام روح‌الله (1379)، صحیفه امام، جلدهای 1، 3، 4، 5، 8، 9، 10، 11، 12، 14، 15، 17، 19، 20، 21، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ سوم.
-  خمینی، امام روح‌الله (1381الف)، تحریر الوسیله، جلد 1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، الطبعه الثانیه.
-  خمینی، امام روح‌الله (1381ب)، تهذیب الأصول، جلد 1، مقرر: آیت‌الله­العظمی الشیخ جعفر السبحانی التبریزی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، الطبعه الأولی.
-  خمینی، امام روح‌الله (1384)، کتاب البیع، جلدهای 1، 2 و 3، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، الطبعه الثانیه.
-  راغب اصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد (1421 ه.ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالمعرفه للطباعه و النشر، الطبعه الأولی.
-  رهبری، مهدی(1385)، هرمنوتیک و سیاست، تهران، انتشارات کویر، چاپ اوّل.
-  سبحانی، جعفر(1385)، هرمنوتیک، قم: انتشارات توحید، چاپ دوم.
-  سبزواری، حاج ملاهادی (1361)، اسرار الحکم، تهران: مولی، چاپ اول.
-  صدرالمتألهین (بی‌تا)، الحاشیه علی الهیئت، قم: بیدار.
-  صدرالمتألهین (1363)، مفاتیح الغیب، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول.
-  صدرالمتألهین (1419 ه.ق)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، جلدهای 4، 6 و 9، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعه الأولی.
-  صدرالمتألهین (1392)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، حواشی: حاج ملاهادی سبزواری، مقدمه، تصحیح و تعلیق: سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب، چاپ هفتم.
-  طباطبایی، سید محمّدحسین (1387)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد 2، تهران: انتشارات صدرا، چاپ شانزدهم.
-  طباطبایی، سیدمحمّدحسین (1430 ه.ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلدهای 1، 2، 5، 6، 13 و 14، قم: منشورات ذوی‌القربی، الطبعه الأولی.
-  علیخانی، علی اکبر و همکاران (1386)، روش‏شناسی در مطالعات سیاسی اسلام، تهران: دانشگاه امام صادق علیه السّلام، چاپ اوّل.
-  کلینی رازی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1381)، الکافی، جلد 1، قم: دارالحدیث: الطبعه الثالثه.
-  مجلسی، محمد باقر بین محمد تقی (1421 ه.ق). بحارالانوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، جلد 42. بیروت: مؤسسة الوفاء، الطبعه السادسه.
-  مصطفوی، حسن (1385)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، جلد 8. تهران: مرکز نشر علامه مصطفوی، چاپ اول.
-  مطهری، مرتضی (1403 ه.ق)، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.
-  مطهری، مرتضی (1375)، سیری در سیره‌ی ائمه اطهار علیهم السّلام، تهران: صدرا، چاپ دوازدهم.
-  مطهری، مرتضی (1377الف)، مجموعه آثار، جلد 1. تهران: صدرا، چاپ هفتم.
-  مطهری، مرتضی (1377ب)، مجموعه آثار، جلد 4، تهران: صدرا، چاپ ششم.
-  مطهری، مرتضی (1379الف)، بیست گفتار، تهران: صدرا، چاپ شانزدهم.
-  مطهری، مرتضی (1379ب)، عدل الهی، تهران: صدرا، چاپ پانزدهم.
-  مطهری، مرتضی (1383الف)، مجموعه آثار، جلد 19، تهران: صدرا، چاپ چهارم.
-  مطهری، مرتضی (1383ب)، مجموعه آثار، جلد 21، تهران: صدرا، چاپ دوم.
-  واعظی، احمد (1390)، نظریه‌ی تفسیر متین، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اوّل.