مطالعه تطبیقی مناسبات دین و سیاست از دیدگاه امام خمینی(ره) و علی عبدالرازق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

اندیشمندان مسلمان در مورد چگونگی برقراری رابطه بین دین و سیاست، خصوصاً در قرن اخیر، نظریه‌هایی مطرح کرده‌اند که در بعضی موارد مخالف یکدیگر هستند. در این نوشتار سعی شده است که با مقایسه دو نظریه مشهور در این رابطه، علل اختلاف دیدگاه این اندیشمندان تبیین گردد. برای نیل به این هدف به بررسی موردی دیدگاه دو نظریه‌پرداز به‌نام دنیای اسلام یعنی امام خمینی(ره) به‌عنوان مدافع رابطه همه جانبه دین و سیاست در قالب ولایت فقیه، و علی عبدالرازق به‌عنوان نماینده طرفداران سکولاریسم، در چارچوب نظریه بحران اسپریگنز پرداخته شده است. بر اساس این چارچوب، هر نظریه سیاسی طی چهار مرحله: مشاهده بحران، تشخیص علل، بازسازی ذهنی جامعه و ارائه راه درمان، در ذهن نظریه‌پرداز شکل می‌گیرد. فرضیه پژوهش حاضر از این قرار است که امام خمینی(ره) و عبدالرازق نیز طی این چهار مرحله و تحت تأثیر شرایط و بحران ویژه‌ای دیدگاه خود را مطرح کرده‌اند، سپس برای اثبات نظریه‌شان هر کدام به آیات خاصی از قرآن کریم استناد می‌کنند. این نکته به وضوح اثبات کننده این مطلب است که شرایط و بحرانی که هر اندیشمندی با آن مواجه است، سهم به‌سزایی در شکل‌گیری نظریه‌های سیاسی دارد و در نتیجه موجب اختلاف در نظریه‌ها می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


-    آبراهامیان، یرواند (1378)، ایران بین دو انقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامی؛ ترجمه کاظم فیروزمند؛ حسین شمس آوری؛ محسن مدیر شانه چی، تهران: نشر مرکز.
-    ازغندی، علیرضا (1382)، تاریخ تحولات سیاسی و  اجتماعی ایران (1320- 1357)، تهران: سمت.
-    ازغندی، علیرضا (1384)، درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی ایران، تهران: نشر قومس.
-    اسپریگنز، توماس (1382)، فهم نظریه‌های سیاسی؛ ترجمۀ فرهنگ رجایی، تهران: آگاه.
-    انصاری، محمدباقر (1387)، غدیر در قرآن، قرآن در غدیر، قم: دلیل ما. 3جلدی.
-    جمشیدی، محمدحسین (1388)، اندیشه سیاسی امام خمینی(س)، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
-    حسینی زاده، محمدعلی (1385)، اسلام سیاسی به مثابه گفتمان. قم: دانشگاه مفید.
-    استکبار جهانی و شیطان بزرگ از دیدگاه امام خمینی (1383)، تدوین علیرضا حاجی زاده؛ محمود دارینی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-    خمینی، روح الله (بی‌تا)، ولایت فقیه. بی‌جا.
-    خمینی، روح الله (1368)، وصیت نامه سیاسی- الهی، اصفهان: دانشگاه صنعتی اصفهان.
-    خمینی، روح الله (1351)، مبارزه با نفس یا جهاد اکبر، بی‌جا.
-    خمینی، روح الله (1323)، کشف اسرار، بی‌جا.
-    شرابی، هشام (1369)، روشنفکران عرب و غرب؛ ترجمه عبدالرحمان عالم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
-    شولتسه، راینهارد (1389)، تاریخ جهان اسلام در قرن بیستم؛ ترجمه ابراهیم توفیق. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
-    صحیفه نور (1361)، (مجموعه رهنمودهای امام خمینی مدظله العالی)، تهران: وزارت ارشاد اسلامی. 22 جلدی.
-    عنایت، حمید (1358)، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران: انتشارات سپهر.
-    عنایت، حمید (1365)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات خوارزمی.
-    عبدالرازق، علی (1382)، اسلام و مبانی حکومت؛ ترجمۀ محترم رحمانی و محمد تقی محمدی، تهران: نشر سرایی.
-    عماره، محمد (1382)، مقدمه کتاب اسلام و مبانی حکومت؛ ترجمه محترم رحمانی و محمد تقی محمدی. تهران: نشر سرایی.
-    فاستر، مایکل برسفورد (1358)، خداوندان اندیشه سیاسی؛ ترجمه جواد شیخ الاسلامی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-    فریاد برائت (1366)، (پیام حضرت امام خمینی به حجاج بیت الله الحرام)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-    فیرجی، داود (1390)، فقه و سیاست در ایران معاصر (فقه سیاسی و فقه مشروطه)، تهران: نشر نی.
-    فیلالی انصاری، عبدو (1380)، دیباچه کتاب اسلام و مبانی قدرت؛ ترجمه امیررضایی، تهران: قصیده سرا.
-    قرآن مجید. ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای. انتشارات ایران.
-    کاتوزیان، محمدعلی (1368)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی؛ ترجمه محمدرضا نفیسی؛ کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
-    کوثر (1371)، (مجموعه سخنرانی‌های حضرت امام خمینی (س) همراه با شرح وقایع انقلاب)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. 2 جلدی.
-    لنچافسکی، ژرژ (1337)، تاریخ خاورمیانه؛ ترجمه هادی جزایری، تهران: انتشارات رنگین.
-    منوچهری، عباس (1387)، رهیافت و روش در علوم سیاسی. تهران: سمت.
-    وحدت، فرزین (1382)، رویارویی فکری ایران با مدرنیت؛ ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.
-    وحدت از دیدگاه امام خمینی (1376)، تهران: موسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی.
-    ورداسبی، ابوذر (1358)، ماهیت حکومت اسلامی از دیدگاه آیت الله نائینی، شهرضا: انتشارات مولی.
-    بشیریه، حسین (1381)، فرهنگ اسلامی و سیاسی شدن اسلام، بازتاب اندیشه- شماره 29. 404-401.
-    حقیقت، سید صادق؛ حجازی، سید حامد (1389)، نگاهی انتقادی به کاربرد نظریه بحران اسپریگنز در مطالعات سیاسی. علوم سیاسی- شماره 49. 187-195.
-    مظفری، آیت (1387)، چرایی نگاه متضاد به رابطه دین و سیاست نزد عبدالرازق مصری و امام خمینی، مطالعات انقلاب اسلامی- شماره 15. 105-138.