بررسی نقش اندیشه ورزان دینی در انقلاب اسلامی ایران با تکیه بر رهیافت های فرهنگی(بازخوانی سنت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاداسلامی واحد زنجان

چکیده

چکیده
شناخت علل ایجاد انقلابهای بزرگ سیاسی از قبیل انقلاب اسلامی ایران از اهمیت بالایی در جامعه شناسی سیاسی برخوردار است. تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 ، جامعه شناسان انقلاب اساساً بر نقش عوامل ساختاری در ایجاد انقلابها تمرکز داشتند . تحت تاثیر انقلاب اسلامی تحولی در نظریه پردازی انقلابها به وجود آمد و نقش عوامل فرهنگی در ایجاد انقلابها برجسته گردید .
در این مقاله با بهره گیری از نظریه « کارگزار - فرهنگ» اریک سلبین به این مساله پرداخته ایم که اندیشه ورزان دینی به عنوان کنشگران اصلی عرصه فرهنگ چه نقشی در انقلاب اسلامی ایفا کردند . در راستای سؤال مطروحه ، این فرضیه مورد سنجش واقع شد که «اندیشه ورزان دینی از جمله دکتر علی شریعتی ، استاد مطهری و امام خمینی (ره) با بهره گیری از ظرفیتهای دینی اسلام (مذهب تشیع) و تبدیل «اسلام به مثابه فرهنگ» به «اسلام به مثابه ایدئولوژی» نقشی اساسی در ایجاد انقلاب اسلامی ایفا کردند» .
با رجوع به منابع معتبر مکتوب ، فرضیه مورد سنجش قرار گرفت . یافته های تحقیق حاکی از آن است که اندیشه ورزان انقلاب اسلامی با بهره گیری از فرصت هایی که به دلیل مهندسی فرهنگی غرب گرایانه (مبتنی بر سکولاریسم ، شبه مدرنیسم و ناسیونالیسم باستان گرا) در دوره پهلوی ایجاد شد و باز تفسیر انقلابی از مذهب تشیع و خلق فرهنگ مقاومت زمینه ذهنی انقلاب اسلامی را فراهم ساختند .

کلیدواژه‌ها


-   آبراهامیان، یرواند (1383)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی، چاپ نهم.
-   پناهی، محمد حسین (1387)، «انقلاب اسلامی و انقلاب در نظریه‌ها؟»، فصلنامه علوم اجتماعی، ش 42.
-   پهلوی، محمدرضا (1350)، مأموریت برای وطنم، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ سوم.
-   پهلوی، محمدرضا (2536)، بسوی تمدن بزرگ، تهران: کتابخانه پهلوی، چاپ اول.
-   تاجیک، محمدرضا (1371)، «کلمه نهایی: شکل‌گیری گفتمان‌های هویت در ایران»، نامه پژوهش، سال دوم، شماره 7.
-   ریشار، یان (1374)، شریعتی؛ متفکر انقلابی شیعه، در شریعتی در جهان، تدوین و ترجمه حمید احمدی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
-   زونیس، ماروین (1370)،  شکست شاهانه، ترجمه عباس مخبر، تهران: طرح نو، چاپ دوم.
-   سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی (1360)، مطهری پایه‌گذار نهضت نوین در بازشناسی اسلام اصیل، تهران: سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی.
-   ساشه دینا، عبدالعزیز (1374)، علی شریعتی؛ ایدئولوگ انقلاب ایران، در شریعتی در جهان ، تدوین و ترجمه حمید احمدی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
-   سعیدی، جعفر (1371)، شخصیت و اندیشه دکتر علی شریعتی، تهران: چاپخش، چاپ سوم.
-   سلبین، اریک (1392)، انقلاب در جهان واقعی ؛ بازنگری کارگزاری، در نظریه پردازی انقلاب‌ها، جان فوران، تهران: نشر نی، چاپ ششم.
-   شریعتی، علی (1347)، سخنرانی ارائه شده در دانشکده نفت آبادان، در انسان و اسلام، بی‌جا، انتشارات سلمان، بی‌تا.
-   شریعتی، علی (1369)، انسان و اسلام ؛ مجموعه آثار 24؛ انسان، تهران: انتشارات الهام.
-   شریعتی، علی (1375)، بازگشت: مجموعه آثار 4، تهران: الهام، چاپ پنجم.
-   شریعتی، علی (1376)، بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی: مجموعه آثار 27، تهران: انتشارات الهام، چاپ پنجم.
-   شریعتی، علی (بی‌تا)، اسلام شناسی: مجموعه آثار 30، تهران: انتشارات چاپخش، چاپ چهارم.
-   شریعتی، علی (بی‌تا)، اسلام شناسی، بی‌جا، بی نا.
-   طباطبائی، سید حسین (1370)، اصول فلسفه و روش رئالیسم با شرح مرتضی مطهری، تهران: انتشارات صدرا، چاپ پنجم.
-   فوران، جان (1392)، گفتمان‌ها و نیروهای اجتماعی؛ نقش فرهنگ و مطالعات فرهنگی در بازشناسی انقلاب‌ها، در نظریه پردازی انقلاب‌ها، جان فوران، ترجمه فرهنگ ارشاد، تهران: نشر نی، چاپ ششم.
-   قنوات، عبدالرحیم (1379)، فهرست توصیفی آثار دکتر شریعتی، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
-   کاتوزیان، محمدعلی (1366)، اقتصاد سیاسی ایران، محمدرضا نفیسی، تهران: پاپیروس، جلد 1.
-   کدی، نیکی آر (1369)، ریشه‌های انقلاب ایران، عبدالرحیم گواهی، تهران: انتشارات قلم، چاپ اول.
-   الگار، حامد (1375)، نیروهای مذهبی در ایران قرن بیستم، در سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، عباس مخبر، تهران: طرح نو، چاپ سوم.
-   مطهری، مرتضی (1362)، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: صدرا، چاپ دوازدهم.
-   مطهری، مرتضی (1367)، نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر، تهران: انتشارات صدرا، چاپ یازدهم.
-   مطهری، مرتضی (1370)، انسان در قرآن، تهران: صدرا، چاپ چهارم.
-   مطهری، مرتضی (1370)، جامعه و تاریخ، تهران: صدرا، چاپ سوم.
-   مطهری، مرتضی (1370)، علل گرایش به مادی‌گری، تهران: صدرا، چاپ دوازدهم.
-   مطهری، مرتضی (1381)، احیای تفکر اسلامی، تهران: صدرا، چاپ بیستم.
-   مطهری، مرتضی (1382)، اسلام و نیازهای زمان، تهران: صدرا، چاپ بیستم.
-   مطهری، مرتضی (1382)، انسان و ایمان، تهران: صدرا، چاپ بیست و دوم.
-   مطهری، مرتضی (1382)، جهاد، تهران: صدرا، چاپ سیزدهم.
-   مطهری، مرتضی (1382)، نبرد حق و باطل، تهران: صدرا، چاپ بیستم.
-   موسوی خمینی، روح الله (1370)، صحیفه نور؛ مجموعه رهنمودهای امام خمینی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم، جلد اول.
-   موسوی خمینی، روح اله (1375)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
-   میلانی، محسن (1383)، شکل‌گیری انقلاب اسلامی؛ از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطارزاده، تهران: گام نو، چاپ دوم.
-   نفیسی، سعید (1345)، تاریخ معاصر ایران، تهران: کتاب فروشی فروغی.
-   ویکام کراولی، تیموتی (1392)، نظریه‌های ساختاری درباره انقلاب، در نظریه پردازی انقلاب‌ها، جان فوران، تهران: نشر نی، چاپ ششم.
-   هاشمی تروجنی، محمد و بصیرت منش، حمید (1378)، تاریخ معاصر ایران از دیدگاه امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم.
-   همایون کاتوزیان، محمدعلی (1374)، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز، چاپ پنجم.
-   هویدا، فریدون (1374)، سقوط شاه، ترجمه ح.ا. مهران، تهران: اطلاعات.
- Brysk. Alison, summer (1995), "Hearts and Minds: Bringing symbolic Politics Back In", Polity, Vol. 27. No. 4.
- Emirbayer, Mustafa and Jeff Good win (1996), "Symbols, Positions. Objects: Toward a New Theory of Revolutions and Collective Action ", History and Theory, Vol. 35, No.3.
- Foran, John (2005), Taking Power; On the Origins of Third World Revolutions, New York, Cambridge University press.
- Goldstone, Jack. A, (2001), "To Ward A Fourth Generation of Revolutionary Theory". Annual Review of Political Science, Volume 4.
- Jonas, Susanne (1991), The Battle for Guatemala: Rebels, Death Squads, and US Power. Boulders, westview press.
- Little, Doniel (1997), "Reviewed work: The Vogue of Revolution in Poor Countries by Forrest D. Colburn", Economic Development and Cultural Chang, Vol. 45, No 3.
- Phillips, Wendell (1884), Speeches. lectures and letters, Boston, Lee and shepard publishers.
- Swidler, Ann, (Apr. 1986), "Culture in Action: Symbols and Strategies", American Sociological Review, Vol. 51, No. 2.
- Tilly, Charles, (March. 1977), From Mobilization to Revolution, Michigan, university of Michigan.