در آمدی بر چارچوب فرایندی دیده بانی فرهنگی؛ الگویی برای جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای آینده پژوهی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)

2 دانشیار دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)

3 دانشیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)

4 استاد دانشگاه تهران

5 استادیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)

6 استادیار دانشگاه امام حسین (ع)

چکیده

در جمهوری اسلامی ایران به عنوان محصول انقلاب اسلامی و ارمغان آور نسخه نوین فرهنگ ایرانی اسلامی لازم است عوامل پیش‌برنده و بازدارنده تأثیرگذار بر مولفه فرهنگی انقلاب اسلامی، دیده‌بانی شوند سیاستگذاری‌ها در هنگام مقتضی صورت گیرد. نائل شدن به این مهم نیازمند تدبیر و اقدام بهنگام در خصوص موضوعات نوظهور و مسائل فرهنگی است؛ در این راستا یکی از مفاهیمی که ‌در گفتمان مدیریت فرهنگی جمهوری اسلامی‌ایران پس از انقلاب پدیدار گشته رصد فرهنگی است. این مفهوم با چالش‌هایی در عرصه نظر و عمل همراه بوده است؛ اساسی ترین چالش، بعد و دوری آن از مفاهیم آینده‌پژوهی و محدود شدن به «انجام پایش وضع موجود فرهنگ» و از طرفی ضعف در روشمندی آن است؛ در حالی مفهوم رصد از بطن فعالیت‌های آینده‌پژوهانه پدیدار گشته و بن مایه آینده پژوهی دارد و نیازمند فرایند مدون برای انجام است؛ لذا سوال اصلی این است که چارچوب فرایندی دیده‌بانی فرهنگی، مناسب برای انجام فعالیت‌های دیده‌بانی فرهنگی توسط دستگاه‌های متولی امر فرهنگ در جمهوری اسلامی ایران چیست؟ در پژوهش حاضر با کاربست مفاهیم آینده پژوهی تعریفی جدید از دیده بانی فرهنگی ارائه و با نگرشی فرایندی، گام ها و فرایندهای دیده بانی فرهنگی با روش کیفی از طریق کاوش ادبیات و متن کاوی(تلخیص، عرضه و نتیجه گیری) احصاء و چارچوب فرایندی برای دیده بانی فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران ارائه شده است. به کارگیری چارچوب فرایندی ارائه شده توسط سازمان های فرهنگی ذی ربط، پشتیبان فعالیت های دیده بانی فرهنگی در راستای سیاستگذاری، آینده نگاری و پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی ایران خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


-   اکبریان، اکرم و ایرانپور، سارا (1394)، «آینده پژوهی فرهنگی»، پژوهشگاه شاخص پژوه، انتشارات دارخوین.
-   بی­نام (1388)، رصد فرهنگی ارزش­ها، هنجارها، رفتارها و جریان­ها، مرکز مطالعات راهبردی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، تهران: عصرکتاب.
-   بی­نام (1389)، واژه‌های آینده‌پژوهی، مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسى.
-   خرمشاد، محمدباقر (1392)، «انقلاب اسلامی، بیداری اسلامی و تمدن نوین اسلامی»، راهبرد فرهنگ، شماره 23 : 127-153.
-   روح الامینی، محمود (1382)، زمینهفرهنگ شناسی، انتشارات عطار.
-   زارع، بیژن؛ آورزمانی، حمید و صفایی­ثبات، حمیده (1393)، «چالش­های فرهنگی کشور طی ده سال آینده»، فصلنامه فرهنگی اجتماعی فرهنگ عمومی، 84-86.
-   شیوه نامه رصد فرهنگی کشور (1384)، مصوبه جلسه 576 شورای عالی انقلاب فرهنگی.
-   عنبری، موسی (1390)، تطوّر مفهومی رصد فرهنگی، تهران: انتشارات راه دان.
-   عیوضی، محمدرحیم (1394)، «پدیده­های نوظهور فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و نقش آنها در پیشرفت ایران»، چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ پیشرفت ایران، گذشته، حال، آینده. 30 و 31 اردیبهشت.
-   فاضلی، نعمت الله (1395)، «غلبه مسئله فرهنگی بر مسئله اجتماعی در جهانی شدن»، دسترسی در:
-   کشاورز ترک، عین الله (1394)، «طراحی سناریوهای تهدیدات نوظهور فرهنگی انقلاب اسلامی بر مبنای روش عدم قطعیت بحرانی»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال 4، شمار 15: 1-19.
-   کی­نژاد، محمدعلی (1385)، «رصد فرهنگی مقدمه مهندسی فرهنگی است»، مهندسی فرهنگی، شماره 3: 6-9.
-   لشکربلوکی، مجتبی (1391)، «طراحی مدل فرایندی استراتژی پابرجا در شرایط عدم قطعیت با استفاده از مدلسازی ساختاری‌تفسیری»، رساله دکترای مدیریت، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده مدیریت و حسابداری.
-   لیندگرن، متس و باندهولد، هانس (1386)، طراحی سناریو، پیوند بین آینده و راهبرد، ترجمه تاتاری، ع. مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.
-   مقتدایی، عباس (1387)، «فرهنگ و رصد فرهنگی؛ پیشنهاد طرح اجرایی رصد فرهنگی در اصفهان»، فرهنگ اصفهان، شماره‌های 41 و 42 : 16-5.
-   ملکی فر، عقیل (1386)، الفبای آینده پژوهی، اندیشکده صنعت و فناوری(آصف).
-   مولایی، محمدمهدی، طالبیان، حامد و مولایی، زینب (1394)، «ارائه چارچوب دسته‌بندی موضوعی برای دیده‌بانی ملی و پویش محیط کلان ایران»، اولین کنفرانس ملی علوم مدیریت نوین و برنامه­ریزی پایدار ایران، تهران: مؤسسه آموزش عالی مهر اروند.
-   نقشه مهندسی فرهنگی کشور (1392)، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
-   نگاهداری، بابک (1384)، «مسأله شناسی در فرایند مدیریت فرهنگی»، دسترسی در:
http://farhangi.aqr.ir/portal/
-   نگاهداری، بابک. (1385) «رصد فرهنگی؛ ابعاد و راهکارها»، ماهنامه علمی‌تخصصی صدای جمهوری اسلامی ایران، سال 10، شماره 57، صص87-76.
-   الوانی، مهدی و شریف­زاده، فتاح (1394)، فرآیند خط مشی­گذاری عمومی، دانشگاه علامه طباطبایی.
-   Amanatidou, E., Butter, M., Carabias, V., Konnola, T., Leis, M., Saritas, O., Schaper-Rinke, P., van Rij, V. (2012), “On Concepts and Methods in Horizon Scanning: Lessons from Initiating Policy Dialogues on Emerging Issues”, Science and Public Policy, 39: 208–221.
-   Amanatidou, E., Butter, M., Carabias, V., Konnola, T., Leis, M., Saritas, O., Schaper-Rinke, P., van Rij, V. (2011), “On Concepts and Methods in Horizon Scanning: Lessons from Initiating Policy Dialogues on Emerging Issues”, Fourth International Seville Conference on Future-Oriented Technology Analysis (FTA) FTA and Grand Societal Challenges – Shaping and Driving Structural and Systemic Transformations, SEVILLE, 12-13 MAY.
-   Bell, W. (2003), “Foundations of Futures Studies” (2th ed). New Jersey: Transaction Publishers.
-   Bengston, D. N., (2013), “Horizon Scanning for Environmental Foresight: A Review of Issues and Approaches”, U.S. Forest Service, Northern Research Station, General Technical Report NRS-121, Sep.
-   Bishop, P. (2009), “Horizon Scanning, Why is it so hard?” University of Houston, September.
-   Bourgon, J. & Milley, p. (2010), “the New Frontiers of Public Administration: NS6”, the New Synthesis Project. Waterloo, Ontario, Canada, Public Governance International, University of Waterloo.
-   Bryson, J. M. (2011), “Strategic Planning for Public and Nonprofit Organizations: A Guide to Strengthening and Sustaining Organizational Achievement”, 4rd ed., San Francisco: Jossey-Bass.
-   Connery, D. (2012), “Horizon Scanning Bringing Strategic Insight to National Security Policymaking”. NSC (National Security College) Working Paper Series No.1, 6 December.
-   Cuhls, K., Erdmann, L., Warnke, P., Toivanen, H., Toivanen, M., van der Giessen, A. M., & Seiffert, L. (2015), Models of hirizon scanning. How to integrate horizon scanning into European research and innovation policies.
-   Eckert, C. M. & Stacey, M. K. (2010), “What Is A Process Model? Reflections on the Epistemology of Design Process Models”, In Heisig, P. Clarkson, P. J. & Vajna, S. (Eds.), Modeling and Management of Engineering Processes: 3-14, New York: Springer.
-   Gordon, A. (2008), “Future Savvy: Identifying Trends to Make Better Decisions, Manage Uncertainty, and Profit from Change”, AMACOM (American Management Associate).
-   Habegger, B. (2009), “Horizon Scanning in Government, Concept, Country Experiences, and Models for Switzerland”. Center for Security Studies, Zurich, Switzerland.
-   Hiltunen, E. (2006), “Was It a Wild Card or Just Our Blindness to Gradual Change?”, Journal of Futures Studies, 11: 2, 61 – 74.
-   Inayatullah, S. (2009), “Causal Layered Analysis: an Integrative and Transformative Theory and Method”. In J. C. Gordon, Futures Research Methodology Version 3.0, the Millennium Project.
-   Konno la, T., Brummer, V. & Salo, A. (2007), “Diversity in foresight: Insights from the fostering of innovation ideas”, Technological Forecasting and Social Change, 74, 608–26.
-   Kuosa, T. (2010), “Futures Signals Sense-Making Framework (FSSF): a Start-Up Tool to Analyse and Categories Weak Signals, Wild Cards, Drivers, Trends and Other Types of Information”, Futures, 42: 42–48.
-   Lavoix, H. (2012), “Horizon Scanning and Monitoring for Anticipation: Definition and Practice”, https://www.redanalysis.org/2012/06/22/horizon-scanning-and-monitoring-for-anticipation-definition and-practice/
-   Mendonca, S., Cardoso, G. & Caraca, J. (2012), “The Strategic Strength of Weak Signal Analysis”. Futures, 44: 3, 218–228.
-   Mendonca, S., Pina e Cunha, M., Ruff, F. and Kaivo-oja, J. (2009), “Venturing into the Wilderness: Preparing for Wild in the Civil Aircraft and Asset-Management Industries”, Long Range Planning, 42: 23–41.
-   Miles, L., & Saritas, O. (2012), “The Depth of the Horizon: Searching, Scanning and Widening Horizons”, Foresight, 14, 6: 530 – 545.
-   Moghaddampour, J., Setalani, F., Ghasemi, H & Eivazi, M. (2018), “Crafting decision options and alternatives for designing cultural observation system using general morphological modelling”. Decision Science Letters, 7(4): 359-380.
-   Petersen, J. & Steinmueller, K. (2009), “Wild cards”, In: Glenn, J.C. & Gordon, T.J., Futures research methodology - version 3.0 Washington, DC: The Millennium Project.
-   Saritas, O. & Smith, J. E. (2011), "the Big Picture – Trends, Drivers, Wild Cards, Discontinuities and Weak Signals", Futures, 43: 292–312.
-   Van Rij, V. (2008), Joint Horizon Scanning: Identifying Common Strategic Choices and Questions for Knowledge. Third International Seville Seminar on Future-Oriented Technology Analysis – Seville 16-17 October.
-   Van Rij, V. (2010), “Joint Horizon Scanning: Identifying Common Strategic Choices and Questions for Knowledge”, Science and Public Policy, 37: 7–18.
-   Van Rij, V. (2011), “Wild cards as future shakers and shapers”, The 4th International Seville Conference on Future-Oriented Technology Analysis (FTA): 12 & 13 May.
-   Van Rij, V. (2012), “New Emerging Issues and Wild Cards as Future Shakers and Shapers”, Part of the Complex Networks and Dynamic Systems book series (CNDS, volume 1), Recent Developments in Foresight Methodologies: 67-89,: