نقش شبکه مدارس اسلامی در شکل گیری انقلاب اسلامی ایران از منظر سرمایه اجتماعی؛ مورد مطالعاتی مدارس اسلامی " جامعه تعلیمات" و " رفاه"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

چنانچه تحولات سال 1979 میلادی در ایران را مرور کنیم به خوبی در می یابیم که جریان های مختلف سیاسی در ایران در مخالفت با نظام سیاسی حاکم(حکومت پهلوی) فعالیت می کردند که هر کدام بدنبال ایجاد تغییرات اساسی بر مبنای عقاید و دیدگاه سیاسی خویش بودند. اما در این میان نقش شبکه های مختلف اجتماعی نظیر احزاب، انجمن ها، مساجد، هیات های مذهبی و مدارس اسلامی که هرکدام ضمن تعلق به جریان های مذکور، در ایجاد همگرایی بین انقلابیون و اعتمادسازی نسبت به جریان انقلابی اسلامی، انکار ناپذیر است. در این پژوهش قرار است با نگاهی متفاوت یعنی از منظر سرمایه اجتماعی به چگونگی نقش شبکه مدارس اسلامی در شکل گیری انقلاب اسلامی بپردازیم. فرضیه ما در این تحقیق این است که شبکه مدارس اسلامی به عنوان یک سرمایه اجتماعی در اختیار انقلابیون اسلام گرا، زمینه ایجاد همکاری بین گروهی را فراهم نموده و با اتکاء به هنجارهای قوی همیاری و ایجاد اعتمادسازی، اقدام موثری را در زمینه فراگیرشدن مخالفت ها با رژیم حاکم صورت داد. در این پژوهش، دو مطالعه موردی "مدارس اسلامی جامعه تعلیمات" و "مدرسه اسلامی رفاه" مورد بررسی قرار می گیرد. روش بکارفته در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر داده های اسنادی است

کلیدواژه‌ها


-   احمدی، طاهر (1384)، خاطرات ابوالفضل توکلی بینا، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-   اخوان منفرد، حمیدرضا (1378)، تشیع، ایدئولوژی مسلط بسیج مردمی در انقلاب اسلامی ایران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران.
-   اسلامی، عباسعلی (1374)، طلایه‌دار فرهنگ اسلامی در عصر اختناق، چاپ اول، انتشارات دانشگاه پیام نور، بخش بنیاد بعثت.
-   الگار، حامد (1371)، نیروهای مذهبی در ایران قرن بیستم. ترجمه عباس مخبر، تهران: طرح نو.
-   امینی، جواد (1331)، نظری به آموزشگاه‌های تعلیمات اسلامی، نشریه تعلیمات اسلامی، شماره اول.
-   خامنه‌ای، علی (1375)، انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب استثنایی بود، قدس، 22 بهمن.
-   دی ثنا، عبدالله (1377)، دانشسرای تعلیمات دینی، مجموعه مقالات، تهران: انتشارات قلم.
-   دانشور، مهدی (1331)، «با من به مدارس جامعه تعلیمات اسلامی بیایید»، نشریه تعلیمات اسلامی، شماره 2 و شماره 3.
-   تاجبخش، کیان (1384)، سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، ترجمه افشین خاکباز و حسین پویان، چاپ اول، تهران: نشر شیرازه.
- ترابی فارسانی، سهیلا (1378)،  اسنادی از مدارس دختران از مشروطیت تا پهلوی، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
- رئوف، علی اکبر (1369)، مروری بر تاریخچه جامعه تعلیمات اسلامی یزد، رسالت، 6 شهریور.
- روشن نهاد، ناهید (1384)، مدارس اسلامی در دوره پهلوی دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- روشنی زعفرانلو، قدرت ا... (1354)، امیرکبیر و دارالفنون، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- رینگر، مونیکا ام‌ (1381)،  آموزش دینی، گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: انتشارات ققنوس.
- غفاری، غلام‌رضا (1384)،  اعتماد اجتماعی در ایران، چاپ اول، تهران: نشر طرح‌های ملی.
- کرمی پور، حمید (1389)، کارنامه سیاسی و فرهنگ دبیرستان کمال نارمک، رفاه، علوی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- کلهر، مهدی (1369)، مدارس جامعه تعلیمات اسلامی، مجله یاد، شماره 18، سال پنجم، بهار. 
- گزارش تحقیقی کمیسیون بهره‌وری استرالیا 2003 (1387)، سرمایه اجتماعی و تأثیر آن بر سیاستگذاری عمومی، ترجمه مرتضی نصیری، تهران: پژهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- گلشن، حسینعلی (1/1/1331)، جامعه تعلیمات  اسلامی چگونه بوجود آمد، نشریه تعلیمات اسلامی، ش‌1.
- مجله جامعه تعلیمات (1331)، تهران: انتشارات جامعه تعلیمات اسلامی.
- میلانی، محسن (1381)، شکل‌گیری انقلاب اسلامی؛ از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطارزاده، چاپ پنجم، تهران: گام نو.
-   دفتر ادبیات انقلاب اسلامی (1375)، مصاحبه با گوهرالشریعه دستغیب.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1384)، مصاحبه با رابعه بوستان، 20 آبان.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1378)، مصاحبه با وجیهه ملکی، 23 بهمن.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1376)، مصاحبه با عاتقه صدیقی، ج سوم، 19تیر.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1377)، مصاحبه با مریم بهروزی، 22 مهر و 5 اردیبهشت.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1376)، مصاحبه با عاتقه صدیقی، 16 و 20 تیر، 3 خرداد.
-   روزنامه جام جم (1381)، مصاحبه شیبانی و عبدخدایی، 21 بهمن.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اساسنامه بنیاد فرهنگ رفاه، تصحیح شده در سال 71 مورخ 3/5/71.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسامی هیأت مدیره مدارس جامعه تعلیمات.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اساسنامه جامعه تعلیمات اسلامی.
-   فعالیت فرهنگی مدارس جامعه نسبت به اولیای دانش آموزان، مورخ 4/10/54.
-   گزارش جلسه درس عربی رفاه، مورخ 24/3/49.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تأکید مذهبی‌ها به‌ویژه روحانیون بر تحصیل فرزندان در مدارس جامعه، مورخ 7/4/48.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تأثیر سیاسی معلمان مدارس جامعه بر سایر آموزشگاه‌ها، مورخ 26/7/46.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مدارس جامعه، مرکز تعلیمات ضد دولتی، مورخ 27/12/43.
-   مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تلاش برای تأسیس مدارس جامعه در شهرستان‌ها، مورخ 30/6/39.
-   Bourdieu, P (1985), The Form of Capital, In Richrdson, J. (ed), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, Greenwood, New York.
-   Coleman, J.S. (1988), Social Capital in the Creation of Human Capital. American Journal of Sociology. Vol. 94.
-   Coleman, J.S. (1994), Foundation of Social Theory, Belknap.
-   Fukuyama F. (1997), The End of Order, London: social market foundation.
-   Jacobs, J. (1961), The Death and Life of Great American Cities: The Failure of Town Planning, Random House, New York.
-   Putnam, R. D. (1993), Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy, Princeton: Princeton University Press.
-   Putnam, R. (1995), Bowling Alone, America,s declinig social capital. Journal of Democracy, vol. 6, no 1.
-   Putnam, R. D (2000),B owling Aalone: the Collapse and Revival of American Community. New York: Simon and Schuster.
-   Taylor, M. (1982), Community Anarchy and Liberty, New York: Cambridge University Press.
-    Winter, I. (2000), Towards a Theorised Understanding of Family Life and Social Capital. Australian Institute of Family Studies, Research Paper, no. 21, April.
-   World bank (2000), Social Capital PavertyNet Homepage-Social Capital for Development.