واکاوی مفهوم حقوق بشر در نواندیشی دینی معاصر؛ بررسی تطبیقی اندیشه امام‌خمینی و ابوالاعلی مودودی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه بیرجند

چکیده

امروزه مباحث مربوط به حقوق بشر، نه تنها یکی از موضوعات بسیار مهم در جوامع علمی دنیا به‌شمار می‌رود، بلکه اهمیت فراوانی در جوامع بشری به لحاظ فرهنگی، اجتماعی، حقوقی، اخلاقی و مخصوصاً سیاسی دارد. با توجه به جامعیت دین اسلام در تدوین قواعد زندگی انسان، به مولفه‌ حقوق بشر به‌عنوان یک اصل مهم توجه شده است. جریان نواندیشی دینی در جهان اسلام، توجه ویژه‌ای به ارائه قرائت جدید از اسلام مبتنی بر مقتضیات امروزی جوامع اسلامی هم در حوزه تشیع و هم تسنن دارد. از جمله متفکرین این جریان، امام‌خمینی و ابوالعلی مودودی هستند که به مساله حقوق بشر در آثار خود پرداخته-اند. مساله نوشتار حاضر واکاوی مبانی و مصادیق حقوق بشر در اندیشه این دو متفکر می‌باشد. علی‌رغم تعلق این دو اندیشمند به دو جریان متفاوت اسلام‌گرایی یعنی شیعه و اهل‌سنت، صورت‌بندی نظریاتشان در باب حقوق بشر، در برخی موارد هم‌چون آزادی، کرامت انسانی، حقوق بشر، عدالت و ... همسو می-باشد؛ هرچند توجه به زنان و کرامت آنان به عنوان یکی از مصادیق حقوق بشر، تنها در اندیشه امام‌خمینی مورد توجه قرار گرفته است. مساله نوشتار حاضر واکاوی مبانی و مصادیق حقوق بشر در اندیشه این دو متفکر می‌باشد. علی‌رغم تعلق این دو اندیشمند به دو جریان متفاوت اسلام‌گرایی یعنی شیعه و اهل‌سنت، صورت‌بندی نظریاتشان در باب حقوق بشر، در برخی موارد هم‌چون آزادی، کرامت انسانی، حقوق بشر، عدالت و ... همسو می-باشد؛ هرچند توجه به زنان و کرامت آنان به عنوان یکی از مصادیق حقوق بشر، تنها در اندیشه امام‌خمینی مورد توجه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


-   قرآن کریم.
-   احمدوند، شجاع و سلگی، محسن (1393)، مبانی اندیشه فردریش نیچه و اقبال لاهوری با تأکید بر انسان‌شناسی و فلسفه سیاسی، پژوهش­های راهبردی سیاسی، سال دوم، شماره هشتم، بهار، 141-168.
-   اکوانی، حمداله و شفیعی، حسین (1394) «معرفت دینی و تأثیر آن بر مفهوم آزادی در اندیشهسیاسی امام خمینی(ره)»، پژوهشکده انقلاب اسلامی، شماره 15: 65-45.
-   اکوانی، حمداله و منصورخانی، زینب شکوه (1395)، «مردم سالاری دینی در گفتمان اسلام سیاسی؛ بررسی اندیشه امام خمینی(ره) و ابوالاعلی مودودی»، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی: سال ششم، شماره 19: 19-1.
-   امیرخانی، علی (1389)، «ابوالاعلی مودودی و جریان نوسلفی­گری»، معرفت کلامی: سال اول، شماره 3 : 172-141.
-   امین، حسن (1381)، «حقوق بشر، جهان شمولی یا نسبیت دینی فرهنگی»، علوم سیاسی: شماره 19، سال پنجم، 190-167.
-   ایران­نژاد، ابراهیم؛ جمشیدی، محمدحسین و فرشبافیان، احمد (1391)، «عدالت اجتماعی دراندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران: سال پنجم، شماره 1: 115-134.
-   باقرزاده، محمدرضا (1391)، «تدابیر اسلام برای پیشگیری از نقض حقوق بشر در محیط بینالملل»، معرفت سیاسی: سال چهارم، شماره2 : 88-69.
-   باقرزاده، محمدرضا (1382)، «جهان شمولی حقوق بشر در اسلام»، معرفت فلسفی، قم: مؤسسه امام خمینی، شماره 82 : 21-39.
-   بنت­الشاطی، عایشه عبدالرحمن (1995م)،  القرآن وقضایا الانسان، قاهره: دارالمعارف.
-   تیموری بازگری، مهدی (1390)، «جایگاه زن از منظر سید ابوالاعلی مودودی»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، فروغ وحدت: شماره 24 : 44-35.
-   جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1384)، ترمینولوژی حقوق: چاپ پانزدهم، گنج دانش.
-   جلالی، محمد و موسوی، سیده فاطمه (1392)، «حقوق سیاسی زنان از منظر اسلام و اسناد بینالمللی حقوق بشر»، فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ: سال چهارم، شماره 15: 59-69.
-   جمشیدی، محمد حسین (1388)، اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، 115-135.
-   جوادی آملی، عبدالله(1381)، «فلسفه حقوق بشر»، قم: اسراء.
-   خزاعی­گسک، مهدی (1393)، «تحلیل مردم­سالاری دینی در اندیشه ابوالاعلی مودودی»، ره آورد سیاسی: سال دوازدهم، شماره44 : 98-83.
-   خسروپناه، عبدالحسین و میرزایی، رضا (1389)، چیستی انسان، انسان، شناسی دینی، سال هفتم، شماره 24، پاییز و زمستان، 35-56.
-   خمینی، سید روح الله (1378)، صحیفه امام، ج1، ج2، ج4، ج5، ج6، ج11، ج13، ج14، ج17، ج18، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-   خمینی، سید روح الله (1378)، جوانان از دیدگاه امام خمینی(ره)-تبیان آثار موضوعی (دفتر شانزدهم)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره): دبیرخانه شورای عالی جوانان.
-   خمینی، سید روح الله (1378)، تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی (اهمیت، جایگاه و عوامل مؤثر بر تعلیم و تربیت)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-   خمینی، سید روح الله (1372)، ولایت فقیه(حکومت اسلامی)،تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-   خمینی، سید روح الله (1374)، المکاسب المحرمه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-   خمینی، سید روح الله (1385)، اخلاق(1)-انسان‌شناسی در اندیشه امام خمینی(ره)-تبیان آثار موضوعی(دفتر چهل و سوم)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-   سلطان مرادی، محمد و هابیلی، مریم (1390)، «حقوق بشر در نهج البلاغه بشر در نهج البلاغه»، فصلنامه مطالعات تفسیری: سال دوم، شماره5 : 44-9.
-   سیدفاطمی، محمد قاری (1382)، حقوق بشر در جهان معاصر، تهران: شهر دانش.
-   سیدیان، مهدی و شبان‌نیا، قاسم (1384)، «حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب»، مجله معرفت: شماره69 : 66-74.
-   شادمان، مهدیه، «تبیین اندیشه امام خمینی(ره) در باب حقوق بشر»، فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 22-10.
-   شبان­نیا، قاسم (1390)، «حقوق بشر در پرتو مشروعیت الهی حکومت اسلامی»، حکومت اسلامی: سال شانزدهم، شماره 4 : 128-103.
-   عراقچی، عباس (1378)، «اندیشه­های سیاسی ابوالاعلی مودودی و جنبش احیاءطلبیاسلامی»، مطالعات خاورمیانه: شماره19: 109-73.
-   عروتی موفق، اکبر (1395)، «مبانی هستی­شناسی اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال ششم، شماره 31 : 67-51.
-   عمیدزنجانی، عباسعلی و توکلی، محمد مهدی (1386)، «حقوق بشر اسلامی و کرامت ذاتی انساندر اسلام»، فصلنامه حقوق دانشگاه تهران، دوره سی‌و‌هفتم، شماره 4 : 189-161.
-   فتحی واجرگاه، کوروش و دیگران (1393)، «بررسی و تحلیل مؤلفه‌های حقوق بشر در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی: سال سیزدهم، شماره 49 : 7-24.
-   کاشف الغطاء، فاطمه (بی­تا)، «جایگاه و حقوق سیاسی زنان در نظام اسلام از دیدگاه امام خمینی(ره)»، طهورا: فصلنامه‌ای در عرصه مطالعات زنان و خانواده، 37-56.
-   کمالی گوکی، محمد (1394)، «بررسی گفتمان حقوق بشردر جمهوری اسلامی ایران بر مبنایاندیشه امام خمینی(ره)»، فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام: دوره دوم، شماره5: 82-55.
-   محمودی، عبدالحسین (1385)، حقوق بشروچالش های فرارو، قم: نجم­الهدی.
-   منوچهری، عباس و دیگران (1394)، رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران: سمت.
-   موحد، محمدعلی (1381)، در هوای حق و عدالت: از حقوق طبیعی تا حقوق بشر، تهران: نشر کارنامه.
-   موسوی بجنوردی، محمد و مهریزی ثانی، محمد (1392)، «حقوق شهروندی از نگاه امامخمینی(ره)»، پژوهشنامه متین: سال پانزدهم، شماره61 : 1-24.
-   موسوی، علی و حقیقت، سیدصادق (1391) مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و دیگرمکاتب، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
-   مودودی، ابوالاعلی (بی­تاa)، اسلام در دنیای امروز، ترجمه احمد فرزانه، قم: شفق.
-    مودودی، ابوالاعلی (1364)، اسلام و جاهلیت، ترجمه عبدالعزیز سلیمی، تهران: فرهنگ قرآن، بیان.
-   مودودی، ابوالاعلی (1389)،  الجهاد فی السبیل الله، [بی‌جا]، الاتحاد الاسلامی العالمی للمنظمات الطلابیه.
-   مودودی، ابوالاعلی (1346a)، روش زندگی در اسلام، ترجمه احمد فرزانه، [بی‌جا].
-   مودودی، ابوالاعلی (بی­تاb)، قانون اساسی در اسلام، ترجمه محمد علی گرامی، قم: مؤسسه دارالفکر.
-   مودودی، ابوالاعلی (1377)، حجاب، ترجمه نعمت الله شهرانی، تهران: احسان، چاپ دوم.
-   مودودی، ابوالاعلی (1346b)، مبادی اسلام و فلسفه احکام، ترجمه سید غلامرضا سعیدی، قم: دارالفکر.
-   میرزایی، جلال (1390)، «مبانی انسان­شناسی در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»، پژوهش های اسلامی: سال پنجم، شماره 7.
-   میرعلی، محمدعلی (1397)، «گسست و پیوست امت اسلامی در اندیشه سیاسی مودودی»، فصلنامه سیاست، مجله حقوق و علوم سیاسی، دوره چهل و هشتم، شماره1: 255-237.
-   میرموسوی، سیدعلی و حقیقت، سیدصادق (1391)، مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و دیگرمکاتب، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی: چاپ دهم.
-   وحدت، فرزین (1395)، اخلاق اسلامی و شبح مدرنیته، چاپ اول، تهران: انتشارات چاپخش.
-   هابز، توماس(1380) لویاتان،ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
-    Mawdudi, Abul Ala (1995), Human Rights in Islam, Lahore: Islamic Publications.
-    Mawdudi, Abul Ala (1972), ashort History of the Revivalist Movement in Islam, Lahore: Islamic Publication.
-     Mawdudi, Abul Ala (1955), First Priuciples of the Islamic State, Lahor: Islamic Publications.
-    Mawdudi, Abul Ala (1979), urdah and the Status of Women in Islam, Lahore Islamic Publications Joycem. Hawkins, the oxford Encyclopedidc English Dictionary, Published October 3rd 1996. By oxford university press, USA.
-    Mawdudi, Abul Ala (1976), Political Theory of Islam: Lahore Islamic Publication.