معنا شناسی حکم و تأثیر آن در فهم احکام حکومتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه هنر

چکیده

موضوع حکم در تاریخچه منابع فقه سیاسی کارکرد حداکثری داشته است، اما در پیشینه تحقیق این موضوع از حیث پتانسیل معنا شناختی کمتر واکاوی گردیده و به متعلق حکم بیشتر توجه گردیده است. این نوشتار به دو مسأله می‌پردازد: اولاً ارزیابی مفهوم شناسی حکم و خالص‌سازی معناشناسی آن از مفاهیمی مانند فتوا و ثانیاً تأثیر این نوع واژه کاوی در فهم احکام مخصوصاً احکام حکومتی، در جهت ایجاد فرایند پیش‌برنده ساختارهای حکومتی، لذا پرسش اصلی این است که واکاوی معناشناختی حکم چگونه می‌تواند در فهم احکام حکومتی و تأثیر آن در ساختار حکومت اسلامی مؤثر باشد. گرچه حکم نسبت به متعلق خود معنایی متفاوت پیدا می‌کند و طبق متعلقاتش دارای تعاریفی خاص می‌باشد؛ اما این بدان معنا نیست که از معنای لغوی آن عدول گردد. این مقاله با هدف واضح سازی مفهومی به‌عنوان یک مدل ساختاری، به‌دنبال رسیدن به یک فهم دقیق و واضح از معنای حکم در جهت فهم احکام حکومتی می‌باشد. این پژوهش به‌صورت کیفی، کتابخانه‌ای و فیش‌برداری انجام پذیرفته و با توجه به منابع معتبر علمی به ارزیابی و تحلیل ساختار واژه حکم پرداخته تا زمینه نگرشی نو به مباحث فقه سیاسی را فراهم آورد. از یافته‌های این پژوهش آن است که عدم توجه به ساختار معناشناختی بعضی از مفاهیم کاربردی از جمله مفهوم حکم باعث می‌گردد در استفاده از این مفاهیم دچار اشتباهات فاحش معناشناختی شده و دچار پیچیدگی‌هایی در تعریف این واژه گردیم.

کلیدواژه‌ها


-     قران کریم (1387)، ترجمه محمدرضا صفوی، قم: آبنوس.
-     نهج البلاغه (1381)، ترجمه محمد دشتی، قم: امیرالمومنین.
-     طباطبایی، محمدحسین (1388)، بررسی‌های اسلامی، بوستان کتاب.
-     علیدوست، ابوالقاسم (1381)، فقه و عقل، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه‌های معاصر.
-     قرایی، منصور (1395)، قانون مدنی، تهران: کتاب آوا.
-     گیلانی، محمد (1371)، «مقایسه بین احکام حکومتی و احکام ثانویه»، مجله رهنمون، شماره 2: 63.
-     مکارم شیرازی، ناصر (1379)، استفتائات جدید، قم: مدرسه امام علی‌بن ابیطالب.
-     ولایی، عیسی (1374)، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، چاپ اول، تهران: نشر نی‌.
-     ابن عباد، اسماعیل (1414ق)، المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتب.
-     ابن فارس (1299ق)، معجم المقاییس اللغة، قم: دار الفکر.
-     ابن منظور (1408ق)، لسان العرب، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
-     الاصفهانی، راغب (1392 ق)، ‌مفردات الفاظ القرآن، قم: ‌اسماعیلیان،‌ چاپ اول.
-     الانصاری، شیخ مرتضی (1375 ش)، فرائد الاصول، قم: مکتبة المصطفوی.
-     الحر العاملی، محمد ابن الحسن (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: موسسه آل‌البیت.
-     الحکیم، محمد تقی (1418ق)، الاصول العامه للفقه المقارن، قم: مجمع العالمی لاهل البیت.
-     الحلّی، جعفربن الحسن (المحقق) (1377 ق)، شرائع الاسلام، طهران: المکتبة العلمیّة الاسلامیّة.
-     الخراسانی، محمدکاظم (1364 ق)، کفایه الاصول، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
-     الخراسانی، محمد کاظم (1384 ش)، حاشیه بر فرائد الاصول، قم: مؤسسه توسعه فرهنگ قرآنی، چاپ اول.
-     الخوانساری، سیداحمد (1417 ق)، جامع المدارک، قم: مؤسسه اسماعیلان.
-     الرشتی، حبیب الله (1404ق)، کتاب القضا، قم: دارالقران الکریم.
-     الصدر، سید محمدباقر (1423 ق)، اقتصادنا، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
-     الصدر، سید محمدباقر (1430 ق)، دروس فی علم الاصول، قم: اسماعلیان.
-     الطباطبایی، سید حکیم (1418ق)، الاصول العامه فی الفقه المقارن، قم: مجمع جهانی اهل البیت.
-     العالم، یوسف حامد (1421 ق)، المقاصد العامه للشریعه الاسلامیه، دارالحدیث القاهره، چاپ اول.
-     العاملی، محمدبن مکّی (بی‌تا)، القواعد و الفوائد فی الفقه و الاصول و العربیه، قم: مکتبه المفید.
-     العاملی، محمد ابن مکی (1414 ق)، الدروس الشریعه، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
-     الغروی النائینی، محمد حسن (1417ق)، فوائد الاصول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-     الفیومی، احمد ابن محمد (1414ق)، مصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیر، قم: دارالهجره، ج2.
-     المجلسی، محمدباقر (1404 ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
-     المکارم شیرازی، ناصر (1413 ق)، انوار الفقاهه، قم: مدرسه امام امیرالمومنین.
-     الموسوی الخمینی، سید روح‌الله (1381ش)، کتاب البیع، تهران: مؤسسه نشر آثار امام خمینی.
-     الموسوی الخمینی، سید روح‌الله (1385 ق)، الرسائل، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
-     الموسوی الخمینی، سید روح الله (1388ش)، صحیفه نور، تهران: مؤسسه نشرآثار امام خمینی.                                 
-     النجفی، محمدحسن (1410 ق)، جواهرالکلام، 43 جلد، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
-     النراقی، احمد (1417 ق)، عوائد الایام، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.