سیاست خارجی مکتوب جمهوری اسلامی ایران در پرتو اسناد بالا دستی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم سیاسی دانشگاه رازی

2 دانشجوی دکترای آینده پژوهی مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی دانشگاه شاهد

چکیده

هدف: سیاست‌خارجی شامل تعیین و پیگیری یک سلسله اهداف و منافع ملی کشورهاست که در صحنه بین‌المللی از سوی دولت‌ها تحقق می‌پذیرد. معمولاً همه کشورها در زمینه سیاست ‌خارجی دارای اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت‌اند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سند چشم‌انداز، به‌عنوان اسناد حاکمیتی و تعیین‌کننده سیاست‌های کلی نظام را می‌توان از جمله اسناد بالا‌دستی و بلندمدت به‌شمار آورد. برنامه‌های توسعه نیز، با توجه به مشخص و مقید بودن آنها به محدوده زمانی خاصی، می‌توانند به‌عنوان اسناد پائین‌دستی و با اهداف کوتاه‌مدت و یا میان‌مدت دولت‌ها تلقی گردند. در مقاله پیش‌رو، در مرحله اول قانون اساسی به‌عنوان مبنا و معیار اصلی فرض‌گردیده و میزان انطباق یا عدم‌انطباق برنامه‌های پنج ساله توسعه کشور با قانون اساسی و سند چشم‌انداز، همچنین سایر برنامه­ها با یکدیگر و میزان تغییر و تحولات ایجاد شده در این برنامه‌ها، در حوزه سیاست خارجی سنجیده می‌شوند. در مرحله دوم به این پرسش پاسخ داده می‌شود که چالش‌های سیاست خارجی مکتوب جمهوری اسلامی ایران در اسناد مکتوب و نگارش شده در برنامه‌های توسعه، دربرگیرنده چه مواردی است؟
روش‌شناسی پژوهش: روش به‌کار گرفته شده در این پژوهش، مطالعه اسنادی است که با روش توصیفی- تطبیقی، اسناد با یکدیگر مطابقت داده شده‌اند و با نگاهی تحلیلی، چالش‌های اسناد مکتوب سیاست خارجی مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که در برنامه‌های مختلف توسعه، توجه به مقوله سیاست خارجی همواره روند پر نوسانی را طی نموده و یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در تدوین این اسناد، تکرار جهت‌گیری‌های کلی در قانون اساسی و سیاست‌های کلی برنامه‌ها بوده و برنامه­ها فاقد ارائه طرح و راهکار اجرایی برای پیشبرد جهت‌گیری‌های کلان کشور در مبحث سیاست خارجی می‌باشند.
نتیجه‌گیری: تأمل در گزاره‌های برنامه‌های توسعه نشان می‌دهد که هنوز اعتقادی به بهره‌گیری از سازوکار دیپلماسی و به‌طورکلی سیاست خارجی، برای پیشبرد برنامه‌های توسعه کشور وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


-    Anonymous, (2002), "The Eighth Book of Tebyan: Student Questions and Answers" Qom, Esra Publishing, First Edition
-    Collection of reports of the National Management and Planning Organization about the Third Development Plan (2003), Tehran, Publications of the Management and Planning Organization. (In Persian)
-    Dehghani Firoozabadi, Seyed Jalal (2007), "Identity and Interests in the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran" in the book National Interests of the Islamic Republic of Iran, Davoudkiani, Tehran, Research Institute for Strategic Studies Publications. (In Persian)
-    Dehghani Firoozabadi, Seyed Jalal (2010), Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran, Tehran: Samat. (In Persian)
-    Dehshiri, Mohammad Reza (2005), "Requirements for the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran in the Light of a Twenty-Year Vision Document". Islamic Revolution Thought Research Quarterly: 13 and 14. (In Persian)
-    Delavarpouraghdam, Mostafa et al. (2010), "Review of the Fifth Development Plan Bill: Chapter Seven Defense, Politics and Security" Political Studies Office of the Parliamentary Research Center. (In Persian)
-    Eivazi, Mohammad Rahim (2008), “Analysis of Foreign Policy by Dr. Mahmoud Ahmadinejad”, Yas Strategy Magazine, No. 14. (In Persian)
-    Esfidvajani, Seyed Mehdi (2006), "Iran's Foreign Policy and the Current International System", Journal of Political-Economic Information, No. 226-223. (In Persian)
-    Fazeli, Habibollah (2012), "Independence of forces and foreign policy in the Constitution of the Islamic Republic of Iran." Quarterly Journal of Public Law Studies: 1. (In Persian)
-    Foreign Policy and International Relations from the Viewpoint of Imam Khomeini (2002), Book 8 of Tebyan. Office for organizing and publishing the works of Imam (GBH).
-    Ghavam, Abdul Ali (2009), Principles of Foreign Policy and International Policy. Tehran: Samat. (In Persian)
-    Haji Yousefi, Amir Mohammad (2005), The Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran in the Light of Regional Developments. Tehran: Ministry of Foreign Affairs. (In Persian)
-    Halliday, Fred. (2001), “The Iranian Revelution and International Politics: Some European Prespectives.” in John L.Esposito and R. K. Ramazani (eds). Iran at the Crossroads, New York: Palgrave.
-    Kazemi, Ali Asghar (1993), International Relations in Theory and Practice. Tehran: Qoms. (In Persian)
-    Khalili, Mohsen. (2013), "Characteristics of Foreign Policy in the Fifth Development Plan, Quarterly Journal of International Studies", Year 10, Issue 1. (In Persian)
-    Mansour, Jahangir (2001), Constitution of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Doran Publishing. (In Persian)
-    Mohammadi, Manouchehr (1998), Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran: Principles and Issues. Tehran: Justice. (In Persian)
-    Mohammadi, Manouchehr and Ebrahim Mottaghi (2005), "Twenty Years of Perspective: The Doctrine of Constructive Interaction in Foreign Policy" Yas Strategy No. 2 and 3. (In Persian)
-    Mohammai, Manouchehr (1998), Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran, Tehran, Qods. (In Persian)
-    Naqibzadeh, Ahmad (2009), "Theoretical and Practical Challenges in the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran" International Quarterly Journal of Foreign Relations, First Year, Second Issue. (In Persian)
-    Pourahmadi, Hossein (2009), New Diplomacy: Essays in the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Ministry of Foreign Affairs. (In Persian)
-    Sahife-ye-Emam. Volume 21, Imam Khomeini Publishing House. (In Persian)
-    Sajjadpour, Seyed Kazem (2002), Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Office of Political and International Studies. (In Persian)
-    Sari-ol-Qalam, Mahmoud (2000), Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran: A Theoretical Review and Paradigm of the Coalition. Tehran: Strategic Research Center. (In Persian)
-    Sinaei, Vahid and Farideh Mohammad Alipour (2003), "The position of politics and foreign relations in the first to fourth development programs", Political Studies Office of the Parliamentary Research Center. (In Persian)
-    The fifth law of the country's development program at: http://rc.majlis.ir/fa/law/show/790196
-    The first law of the country's development program at: http://rc.majlis.ir/fa/law/show/91755
-    The fourth law of the country's development program at: http://rc.majlis.ir/fa/law/show/94202
-    The second law of the country's development program at:  http://rc.majlis.ir/fa/law/show/92488
-    The sixth law of the country's development program at: http://rc.majlis.ir/fa/law/show/1014547
-    The third law of the country's development program at: http://rc.majlis.ir/fa/law/show/93301