پارادوکس سامان سیاسی و دموکراسی سیاسی در دوره دوم پهلوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران

2 دانشجوی مقطع دکتری، علوم سیاسی ،جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه تهران.

چکیده

هدف: جوهره سیاست و جامعه‌شناسی سیاسی، بر چگونگی نظم یافتن روابط نابرابر قدرت، میان حاکمان و فرمانبران استوار است. این دقیقاً همان چیزی است که ضرورت وجودی نظم سیاسی و استمرار یا اسقاط آن را توجیه می ­کند. ازاین‌رو، پژوهش حاضر، رابطه منفی و پارادوکسیکال میان دو مفهوم «دموکراسی» و « نظم سیاسی» را مهم­ ترین علت ناتوانی رژیم پهلوی دوم در بازتولید «نظم سیاسی مشروع» و شکل­ گیری انقلاب اسلامی می­داند و درصدد پاسخگویی به این سؤال است که چرا علا رغم وجود نهادهای قانونی دموکراتیک در دوره پهلوی دوم، ثبات سیاسی دولت از مشروعیت برخوردار نبوده است؟
روش ­شناسی: پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق، کیفی  و با رویکرد نهادگرایی تاریخی بررسی شده و داده ­ها از طریق روش کتابخانه ­ای – اسنادی گردآوری و تحلیل داده­ ها با بهره ­گیری از چهارچوب نظری تامس نیگل تحت عنوان «تعارض منافع شخصی با منافع غیرشخصی» در سطح سیاسی انجام شده است.
یافته­ ها: صورت‌بندی روابط نابرابر قدرت در رژیم پهلوی دوم، از سال ۱۳۳۲ به بعد ماهیت دوگانه و متناقضی به خود گرفت؛ به­گونه ­ای که تعارض میان منافع شخصی (منافع شخصی شاه) و منافع غیرشخصی (نهادهای سیاسی جمعی – عقلانی) اساسی­ترین عاملی بود که سبب  شد مناسبات قدرت در دوره دوم پهلوی به سمت قدرت نامشروع میل کند.
نتیجه­ گیری: تمایل دولت به شخصی کردن قدرت از رهگذر تعارض با نهادهای قانونی ـ جمعی باعث تضعیف ثبات دموکراتیک و به‌تبع آن  اقتدارگرایی مبتنی بر سامان سیاسی نامشروع و ناپایدار شده است. به گونه ای که رژیم پهلوی دوم را می ­توان در قالب مفهومیِ «دولت شکننده­ای» تعریف و تحلیل نمود که هم محصول تعارض منافع موردنظر تامس نیگل و هم تشدیدکننده تعارض بین منافع شخصی و منافع جمعی در سطح سیاسی است.

کلیدواژه‌ها


Abrahamian, Yervand (2012), Iran between two revolutions, from the Constitution to the Islamic Revolution, Tehran: Markaz Publishing.
- Abdi, Tawhid; Zolfaghari, Hossein (2013), "The relationship between law enforcement and political stability", Journal of Social Science Research, No. 59.
-­ Ahmadi, Hamid (1997), "Political Stability, Democracy and Civil Society in Heterogeneous Societies (Theory of Democracy Based on Lebanese Consensus and Experience)", Political Science; Journal of Middle Eastern Studies, No. 12.
- Akhavan Kazemi, Bahram (1999), "Parties, Political Stability and Security", Journal of Strategic Studies No. 4.
- Azghandi, Alireza (2013), History of Political and Social Developments in Iran, Volume 2 of Politics and Government in Iran 1320-1357, Tehran: Samat Publishing.
- Bashirieh, Hossein (2006), "Transition to Democracy from the Perspective of Political Mobilization", Journal of the Faculty of Law and Political Science No. 71.
- Bashirieh, Hossein (2009), Government and Revolution in Iran, Translator: Mahmoud Rafi, Tehran: Maniahnar Publishing.
- Brooke, Lothar et al. (2015), Fragile Governments: A Sociology of War and Conflict in the Modern World, translated by Ahmad Rashidi, Tehran: Amirkabir Publications.
- Brooker, Paul (2005), Non-Democratic Regimes, translated by Alireza Samiei Esfahani, Tehran: Kavir Publishing.
- Chrisberg, Lewis and Dayton Na, Bruce W (2016), From Violence to Democracy, Translator: Asgar Ghahramanpour, Tehran: Joyandeh Publishing.
- Faraskhah, Maghsoud (2001), "Two Centuries Challenge of Development and Democracy in Iran", Journal of Political-Economic Information, No. 3.
- Finer, H. (1932), The Theory Practice of Modern Government 2 vols, London: Methuen.
- Foran, Jan (1998), Fragile Resistance: A History of Social Developments in Iran from Safavid to the Post-Revolutionary Years, Translator; Ahmad Tadayon, Tehran: Rasa Cultural Services.
- Francesco, Ronald E. (2015), The Pathology of Emerging States, translated by the Vice Chancellor for Research and Production of Science, Tehran: Faculty of Information Publications.
- Homayoun Katozian, Mohammad Ali (1993), "Democracy, Dictatorship, Responsibility of the Nation", Journal of Political-Economic Information, No. 67.
- Huntington, Samuel (1991), "Political order in societies undergoing change", translated by Mohsen Thalasi, Tehran, Alam Publishing.
- Khajeh Sarvi, Gholamreza (2002), "Political Competition and Political Stability at the Top of Constitutionalism", Journal of Epistemological Studies at Islamic University, No. 4.
-. Madani, Seyed Jalaluddin (1983), Contemporary Political History of Iran, Qom: Islamic Publications Office.
- Moradi Joo, Ali Jan (2009), Groups of Power in the Political Structure of the Second Pahlavi Period, Tehran Publications: Etedal.
- Mousavi, Vahid (2003), "Development and Democracy", Journal of Research Index, No. 25-26.
- Nigel, Thomas (2020), Bias and Equality, translated by Javad Heidari, Tehran: Farhang Nashr-e No.
- Nowruzi, Noor Mohammad et al. (2003), The Challenge of Legitimacy and Reconstruction of Political Order in the Middle East, Tehran: Noor Institute for Thought-Makers Studies.
- Oliver, D. (1991), Government in the United Kingdom: The Search for Accountability, Effectiveness and Citizenship, Milton Keynes: Open University Press.
- Pahlavi, Mohammad Reza (1967), Mission for My Homeland, Tehran: Translation and Book Publishing Company.
- Paknia, Mahboubeh (2003), "Variables affecting the growth of democracy", Journal of Public Law, No. 10.
- Qaragazloo, Mohammad (2008), The Thought of Political Democracy, Tehran: Negah Publications.
- Qaisari, Ali (2004), "The Discussion of Democracy in Iran", Irannameh Magazine, No. 84.
- Ruhollah Khomeini (2006), Sahifa Imam, Tehran, Imam Khomeini Publishing House.
- Sadeghi et al. (2009), “Analysis of the Challenge of Separation of Powers in the Second Pahlavi Period; Case Study: Interpretation of Article 82 of the Constitutional Amendment ", Journal of Historical Research, No. 42.
- Sariol-Qalam, Mahmoud (1999), "Political Development and Political Stability", Journal of Political and Economic Information, No. 145-146.
- Sariol-Qalam, Mahmoud (2016), Iranian Authoritarianism in the Pahlavi Era, Tehran: Gandhi Publishing.
- Saunders, David (2001), Patterns of Political Instability, Tehran, Translation and Publisher: Research Institute for Strategic Studies.
- Zonis, Marvin (1991), Royal Defeat, Translator: Abbas Mokhber, Tehran: New Plan Publishing.